Encyklopedia

Pojawienie się tych bardzo charakterystycznych pojazdów związane jest z umową licencyjną z dnia 6 grudnia 1958. Zgodnie z postanowieniami podpisanego dokumentu na terenie Polski miała się rozpocząć produkcja czechosłowackiego autobusu Škoda 706 RTO z nadwoziem Karosa. Montaż umiejscowiono w miasteczku Jelcz-Laskowice pod Wrocławiem, a w ramach jego przygotowania połączono dwa przedsiębiorstwa (budowy nadwozi i naprawy samochodów), tworząc dobrze znane Jelczańskie Zakłady Samochodowe. Prace ruszyły szybko i już pod koniec 1959 roku bramy zakładu opuściło 20 autobusów międzymiastowych, zbudowanych w oparciu o dostarczone elementy. Rok później rozpoczęto masowe dostawy, a Jelcz 043 stał się najpopularniejszym polskim autobusem i zyskał wdzięczne przezwisko "ogórek". W 1963 roku pojawia się wersja miejska oznaczona symbolem 272, charakteryzująca się mniejszą liczbą miejsc siedzących i drzwiami pneumatycznymi sterowanymi przez kierowcę.

Pojazdy tego typu miały konstrukcję ramową. Podwozie i sześciocylindrowy silnik pochodziły z samochodu ciężarowego Škoda 706 RT. Jednostka o pojemności 11800 cm³ była wyposażona w bezpośredni wtrysk paliwa i osiągała moc 160 KM. W połączeniu z pięciobiegową przekładnią pozwalało to osiągnąć prędkość maksymalną około 65 km/h, przy bardzo oszczędnym (jak na tamte czasy) zużyciu paliwa, wynoszącym około 25 litrów na 100 kilometrów (wartości eksploatacyjne wahały się w granicach 28-30 l). Centralny montaż silnika warunkował konieczność cofnięcia za przednią oś pierwszych drzwi pasażerskich oraz instalację niezależnego wejścia dla kierowcy. Nadwozie było na ówczesne czasy konstrukcją nowoczesną - pojazd miał opływowe kształty, zastosowano duże, gięte, panoramiczne szyby dwudzielne. Całkowita długość wozu (10870 mm) zapewniała pojemność 81 osób, w tym 28 na miejscach siedzących. Wymianę pasażerów umożliwiały dwie pary dwuskrzydłowych drzwi mechanicznych, ale ze względu na znaczną wysokość podłogi wejście do "ogórków" było utrudnione. Wersja polska nieznacznie odbiegała od oryginału - instalowano inne reflektory przednie, zmienioną osłonę chłodnicy i nowe klosze lamp oświetlenia wewnętrznego, poza tym nie wprowadzano żadnych istotnych zmian wpływających na osiągi autobusów. Jelcze RTO i pochodne były całkiem komfortowe jak na lata 60. XX wieku, przy budowie stosowano materiały izolacyjne, instalowano klapy wentylacyjne w dachu, a odpowiednią temperaturę przedziału pasażerskiego zapewniały dwie nagrzewnice.

Škoda 706RTO, Jelcz Mex272 i pochodne w Szczecinie

• Pierwsze autobusy typu Škoda 706RTO kierowcy MPK odebrali na granicy polsko-czechosłowackiej w dniu 2 lub 3 lipca 1960 roku. Było ich 18 sztuk, w tym 11 w zamian za pojazdy marki Chausson, których zwrotu zażądała Warszawa i kolejne 7 w ramach ministerialnej rezerwy.
  
  
• Ponadto w 1962(?) roku zakupiono w Czechosłowacji jedną przyczepę typu B-40. Charakteryzowała się ona specyficznym układem wnętrza. Siedzenia rozmieszczono pod ścianami bocznymi. Pojazd o numerze bocznym 1 najczęściej wzmacniał ówczesną linię 53 z Głębokiego do Tanowa.
  
  
• Następna partia pojawiła się dokładnie 15 stycznia 1965. Dostarczono wtedy pierwsze siedem Jelczy Mex272. Już w 1966 było ich 20 sztuk, a ogółem do 1977 roku dostarczono do MPK Szczecin aż 301 "mexów".
  
  
• Lata 1966-1967 to czas zakupu pierwszych 20 przyczep Jelcz P01. Otrzymały one numery w zakresie 2-21 i kursowały z "ogórkami" głównie na liniach podmiejskich. W tamtych czasach dotyczyło to między innymi: 61 w relacji plac Kościuszki - Podjuchy, 64 na trasie z Dąbia do Daleszewa oraz szczytowego 66 z Podjuch do pętli "Kołłątaja". Ostatnie przyczepy skasowano w 1974 roku, ale już w 1975 zakupiono kolejnych 20 egzemplarzy. Tym razem były to P01E ponownie oznaczone numerami taborowymi od 1 do 20. Wraz z kolejną dostawą 4 pojazdów w 1976 roku całkowita liczba szczecińskich przyczep służących w przeciągu dekady wyniosła 45 sztuk.
  
  
• Dnia 23 stycznia 1968 w naszym mieście zawitało pierwsze 12 przegubowych Jelczy AP021. Łącznie do 1975 roku ich liczba wzrosła do 62 sztuk.
  
  
• W październiku 1975 roku dostarczono pierwsze Jelcze CAR043. Był to autobus w wersji międzymiastowej w miejskim malowaniu. Ogółem do 1979 roku dostarczono 59 egzemplarzy. Łącznie nasz tabor liczył 378 pojazdów wszystkich trzech typów.
  
  
• Do 1982 roku wszystkie autobusy Jelcz AP021 i przyczepy zostały wyparte przez dostawy Ikarusów 280.

Szczegóły charakteryzujące pojazdy

• Škoda miała z tyłu, na dachu, skrzynię na tablicę kierunkową, nigdy zresztą w Szczecinie nie używaną. Wersja licencyjna nie posiadała już tego udogodnienia. Przy okazji omawiania informacji dla pasażerów, warto dodać, że wgłębienia na boczne tabliczki linii pojawiły się dopiero pod koniec lat 60. XX wieku.
  
  
• W Szczecinie nie było Jelczy z dobrze znanymi pojedynczymi siedzeniami na podwyższeniu z przodu. Od początku dostaw było to podwójne siedzisko, ustawione tyłem do okien. Niestety, ale miejsca obok kierowcy nie były ubezpieczone i nie mogli na nich podróżować pasażerowie, tak jak zdarzało się to między innymi w Warszawie i Krakowie.
  
  
• Żywotność omawianych autobusów wynosiła 8-9 lat i ulegała skróceniu w miarę kolejnych dostaw.

Obecnie istnieją 4 egzemplarze wersji miejskiej Jelcza. Po jednym posiadają: Artur Lemański (nr rejestracyjny BBA 332D), Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej w Warszawie (nr boczny 1983) MPK Kraków (nr boczny 341 wraz z przyczepą P-01 608, pojazd przerobiony z wersji 043), oraz Lubelskie Towarzystwo Ekologicznej Komunikacji (numer boczny 11199, obecnie w odbudowie).