Encyklopedia

Produkcja 102Na

Po wstrzymaniu produkcji wagonów 102N natychmiast rozpoczęto seryjną produkcję udoskonalonych 102Na. Postanowiono ścianę czołową oraz tylną zastąpić sprawdzoną konstrukcją z wagonów 13N. Otrzymano w ten sposób tramwaj wyglądający na ich rozbudowaną wersję, jednak mniej zaawansowany technicznie.

Z tym wyjątkiem od swoich poprzedników praktycznie nic go nie różni. Jest to przegubowy, dwuczłonowy wagon z 3 wózkami (2 napędowe oraz jeden toczny pod przegubem). Silniki połączone są w 2 równoległe grupy, po 2 szeregowo łączone silniki każda. Rozrząd w tych wagonach jest stycznikowy, podobny do wagonów 13NS. Oznacza to, że moc rozruchu i hamowania zależna jest od oporów zwartych w danej chwili za pomocą styczników. Praca samych styczników możliwa jest dzięki ręcznemu nastawnikowi posiadającemu 20 pozycji jazdy, 22 pozycje hamowania oraz "zero". Nastawnik ten pracuje na napięciu obwodu niskiego napięcia 40 V wytwarzanego przez dwie przetwornice wirujące, po jednej w każdym członie tramwaju. Ciekawostką oraz paranoją konstrukcyjną jest fakt, że tak naprawdę druga przetwornica pozbawiona jest elementu prądnicowego - w praktyce jest to więc tylko niezwykle hałaśliwa atrapa.

Wagony 102Na trafiły do prawie wszystkich miast z komunikacją tramwajową w Polsce. Wyjątkiem była Warszawa, która wcześniej niemal na wyłączność otrzymała wagony rodziny 13N. W wielu miastach w czasem rozpoczęto eksploatację "stodwójek" w składach. Możliwe było to dzięki umieszczeniu na początku i końcu każdego wagonu gniazd sterowania ukrotnionego. Prekursorem w tej dziedzinie był Kraków w którym pierwszy skład przegubowców pojawił się już w 1974 roku na linii 4.

102Na w Szczecinie

Do Szczecina pierwsza dostawa 10 wagonów tego typu dotarła w 1971 roku. Były to (podobnie jak w większości polskich miast) pierwsze tramwaje szybkobieżne, technologicznie znacznie bardziej zaawansowane od dotychczas używanych N, 4N oraz wagonów przedwojennych. Wszystkie trafiły do zajezdni Pogodno i otrzymały numery z zakresu od 601 do 610.

Wyjeżdżały głównie na linie 4, 7, 8 oraz 9, jednak do tej pory nie ustalono, na którą z nich wyjechały jako pierwszą. Dotychczasowy pogląd, że była to linia 7 został obalony, kiedy potwierdziły się informacje o zbyt małej skrajni torowiska oraz zbyt małych promieniach skrętu na ówczesnej trasie tej linii. Kierownictwo zajezdni Pogodno podaje, że pierwszy kurs liniowy wagony 102Na wykonały na linii, której trasa przebiegała przy zajezdni - 1 lub 9, przy czym ta druga jest znacznie bardziej prawdopodobna.

Kolejne 20 sztuk 102Na (numery od 611 do 630) trafiło do Szczecina w 1972 roku. W latach 80-tych w związku z chronicznym brakiem części zamiennych, motorniczych oraz dużymi potokami pasażerskimi, na liniach 2, 8 oraz 9 wzorem innych miast rozpoczęto eksploatację składów 2x102Na. Pojedyncze wagony spotkać można było głównie na liniach nocnych.

Początek lat 90-tych to decyzja o wysłaniu "stodwójek" na remont do Miejskich Zakładów Naprawy Tramwajów w Krakowie. 11 wagonów skasowano przeznaczając na części zamienne, do remontu trafiło więc 16 tramwajów (2 egzemplarze wcześniej skasowano po wypadkach w 1987 i 1989 roku; kolejny w 1992). Dodatkowo do MZNT wysłano 7 wagonów zakupionych w latach 1994-1995 roku w Katowicach, Wrocławiu, Toruniu i Łodzi. Trzeba zauważyć, że w przypadku dwóch ostatnich wagony należało przebudować z wąskotorowych 803N, a wagony z Wrocławia pierwotnie były wagonami 102N.

Po powrocie z Krakowa wszystkie wagony otrzymały nowe reflektory oraz kierunkowskazy, siedzenia wymienione na wykonane z laminatu (takie jak w 105N) oraz przyciski do otwierania drzwi przez pasażerów. Te ostatnie nigdy nie były wykorzystywane. Wszystkie kierowane były na zajezdnię Niemierzyn, z której wyjeżdżać zaczęły na linie 3, 4, 11 i 12. Systematycznie pogarszał się ich stan techniczny. Doszło do tego, że w ciągu jednego dnia 2 lub nawet 3 niesprawne wagony należało ściągać do zajezdni. Po zamknięciu zajezdni Niemierzyn wszystkie 23 wagony powróciły na Pogodno, jednak 2 z nich skreślono już w grudniu 2004 (622 z powodu tragicznego stanu, a naprawa 626 po wypadku była nieopłacalna). Na początku roku 2005 ze szczecińskich torowisk zniknęła kolejna "stodwójka" - wagon 607 został skasowany po zderzeniu z pługiem. Wkrótce po tym, swoje drugie życie zaczął wagon 622 - dokonano jego podmiany z wagonem 628. Latem 2006 roku taki sam zabieg wykonano na wagonach 615 oraz 605II.

Mimo ogromnego wysiłku pracowników obsługi technicznej, stodwójki ponownie stały się zmorą pogotowia tramwajowego. Kiedy wczesnym latem 2006 roku stało się oczywiste, że wagony te zostaną zastąpione przez 21 sprowadzonych z Berlina Tatr KT4Dt, naprawy tych wagonów ograniczono do zakresu absolutnie niezbędnego do utrzymania ich w ruchu. Wraz z wprowadzaniem do eksploatacji kolejnych Tatr, wycofywano kolejne 102Na oddając kilka z nich pod opiekę Muzeum Techniki i Komunikacji (z przeznaczeniem na części zamienne).

28 lutego 2007 roku ostatnie 4 czynne wagony wyjechały na linię 4, by wczesnym wieczorem wykonać podmianę na linię 3. Zjazd ostatniego wagonu - 601II - do zajezdni około godziny 23:30, zakończył ponad 35-letnią historię eksploatacji liniowej w Szczecinie tych wagonów.

Przez następne 5 miesięcy na tyłach zajezdni Pogodno trwały kasacje piętnastu "przegubów". Ostatnim, który skończył pod palnikiem 10 lipca 2007 roku był wagon 602II. Pozostały trzy stodwójki, które miały zostać przeznaczone na pojazdy historyczne. Były to 603II, 604 oraz 606. Rzeczywistość szybko zweryfikowała te plany i stojącą w Muzeum Techniki pamiątką po 102Na pozostały eksponaty 606 oraz oczekujący na remont 604.