Encyklopedia
Jelcz AP021
dodane przez jas59 ; zmodyfikowane przez Pepe
Jelczańskie Zakłady Samochodowe powstały w 1952 roku w miejscu po byłej niemieckiej fabryce broni. Puste hale bez maszyn i urządzeń były miejscem, w którym powstał jeden z późniejszych potentatów polskiego przemysłu motoryzacyjnego. Firma miała za zadanie budowę nadwozi i napraw głównych samochodów.
W lipcu 1963 roku zapadła decyzja o budowie pojazdu przegubowego przy wykorzystaniu dwóch uszkodzonych Jelczy 272 Mex. Konstrukcja, ta powstała z powodu braku kierowców w MPA Warszawa. Pracownicy warsztatów postanowili wykorzystać nieuszkodzone części nadwozi autobusów do budowy pierwszego "przegubowca", łącząc je przegubem (jeden z rozbitym przodem a drugi z rozbitym tyłem – obu pojazdom odcięto uszkodzone fragmenty). Oba człony połączono przejściem osłoniętym rękawem wykonanym z usztywnianej plandeki, a wewnątrz zastosowano obrotową płytę o średnicy 2 metrów, którą zabezpieczono barierkami.
W październiku prototyp był gotowy. Przeprowadzone badania potwierdziły przydatność tego typu autobusu do budowy takiej odmiany. Oba człony autobusu połączone były za pomocą przegubu kulistego. Tylna oś pojazdu była kierowana, co umożliwiało ograniczenie promienia skrętu. Jako oś tylną zastosowano kierowaną oś wycofanego z eksploatacji francuskiego autobusu Chausson.
Dokumentacja tego „prototypu” powstała w ciągu 2 miesięcy i przekazana została do Jelcza. Po wprowadzeniu korekt w dokumentacji Jelczańskie Zakłady Samochodowe podjęły produkcję opracowanych w MPA autobusów przegubowych, które oznaczono symbolem Jelcz AP 02. Pojazd ten mógł przewozić 154 pasażerów, z czego 34 na miejscach siedzących. Długość całkowita autobusu wynosiła 17.750 mm, a masa własna 12.840 kg.
W niewielkich ilościach produkowano także turystyczną odmianę Jelcza noszącą oznaczenie Lux 014. Na zewnątrz autobus ten wyróżniał się świetlikami w bocznych krawędziach dachu. We wnętrzu umieszczono wygodne fotele z wysokimi oparciami dla 33 pasażerów.
W 1965 roku rozpoczęto prace nad zmodernizowanym autobusem przegubowym. Podstawowymi przyczynami podjęcia tych prac były uwagi nadchodzące z przedsiębiorstw eksploatujących przegubowce z pierwszej serii (typu AP 02), a także dążenie do unifikacji zespołów autobusów i samochodów ciężarowych. Postanowiono skrócić drugi człon autobusu, a także poszerzyć środkowe drzwi dla pasażerów. Zmiany te pozwoliły na uzyskanie większej zwrotności pojazdu w ruchu miejskim oraz skrócenie czasu postoju na przystankach. Trzecią oś autobusu adaptowano z ciężarowego Żubra.
Po przebadaniu prototypów w roku 1967 uruchomiono produkcję nowego autobusu przegubowego noszącego symbol 021. Był on napędzany przez sześciocylindrowy silnik ZS typu Skoda 706 RT z wtryskiem bezpośrednim. Przy pojemności skokowej 11,8 dm' osiągnął on moc 117,6 kW przy 1900 obr/min. Układ napędowy rozwiązany został klasycznie. Zastosowano pięciobiegową skrzynkę przekładniową, a w tylnym moście podwójną przekładnię główną o przełożeniu całkowitym 5,62.
W tylnej części nieco skróconej ramy podłużnicowej przyspawano poprzeczkę z czaszą sworznia kulistego (0130 mm), służącego do połączenia z ramą drugiego członu autobusu. Trzecia oś pojazdu była kierowana. Wykorzystano tu przednią oś samochodu Żubr oraz tarczowe koła tego pojazdu. Pozostałe osie wyposażone były w koła typu Trilex wchodzące w skład importowanego podwozia. Oba rodzaje kół zaopatrzone w ogumienie o wymiarach 11.00-20". Rozstaw osi środkowej i tylnej został skrócony o 1450 mm i wynosił 5660 mm. Dwuobwodowy hamulec zasadniczy uruchamiany był pneumatycznie.
W prawej ścianie nadwozia drugiego członu umieszczono dwie pary drzwi sterowanych pneumatycznie. Przednie drzwi były czteroskrzydłowe i miały szerokość 1260 mm, a drugie dwuskrzydłowe (szerokość 960 mm). Długość całkowita autobusu wynosiła 15 880 mm tj. 0 1870 mm mniej niż w modelu AP 02, natomiast masa własna była mniejsza o 840 kg i wynosiła 12 000 kg. Autobus ten zabierał 136 pasażerów, w tym 37 na miejscach siedzących, 99 stojących. Produkcja zmodernizowanych autobusów od 1967 roku wzrosła do 3362 sztuk
7 grudnia 1967 roku wydarzył się najtragiczniejszy wypadek w historii szczecińskich tramwajów. W zjeżdżającym w dół ulicą Wyszaka składzie tramwajowym linii 6 zdążającym w kierunku Stoczni Szczecińskiej prowadzonym przez wóz motorowy typu N z 1958 roku wraz z dwiema przedwojennymi "doczepkami", przestały działać hamulce. Mimo wysiłkom motorniczej i konduktorek, mających na celu zatrzymanie rozpędzającego się po pochyłości tramwaju, przeciążony ponad miarę skład wykoleił się na łuku jezdni u podnóża ulicy, a po dojechaniu do krawężnika wagon motorowy i pierwsza doczepa przewróciły się. Wskutek tego wypadku zamknięto ruch tramwajowy na ulicy Wyszaka.
Konsekwencją tego wypadku, było również między innymi przyspieszenie dostaw autobusów przegubowych dla Szczecina z fabryki autobusów w Jelczu/Wrocławia. Autobusy te były budowane na podstawie własnej myśli technicznej inżynierów firmy – model AP 021. Nowa konstrukcja autobusu została wdrożona do produkcji w 1966 roku. Autobus został entuzjastycznie przyjęty przez firmy przewozowe pomimo, że zabierał o 19 mniej osób niż jego poprzednik.
Autobusy te były dostarczane do wielu miast na terenie kraju w tym do Szczecina. Pierwsze 12 autobusów trafiło już w 23 stycznia 1968 roku. Oznaczono je numerami bocznymi 201 – 212, skasowano je w 1975 roku. 3 dalsze dostarczono 18 grudnia 1968 roku nadając im numery boczne 213 – 215, w kilka dni później nastąpiła dostawa 10 autobusów, które otrzymały numery boczne od 216 – 225. Kasacja 2 i 3 dostawy nastąpiła w 1976 roku. Łącznie do roku 1975 dostarczono do Szczecina 62 sztuki.
Autobusy przegubowe były kierowane do obsługi linii 52 do Polic i 55 do Żydowiec. Wysyłano je również na linie 56 do Dąbia, 61 do Klucza, 66 do Zdrojów i Podjuch.
Autobusy AP021 do 1982 roku zostały z ulic Szczecina wyparte przez nowe dostawy pojemniejszych autobusów Ikarus 280.
Do naszych czasów zachował się jeden egzemplarz tego typu - pochodzi z Krakowa i nosi numer 549. Pojazd został wyprodukowany w 1975 roku, a wycofany z krakowskich ulic na fali dostaw Ikarusów 280 w pierwszej połowie lat 80. XX wieku. W tej samej dekadzie został przebudowany na ruchomy punkt poboru krwi, a w latach 90. XX wieku spłonął pod bramą zajezdni autobusowej MPK na krakowskim Płaszowie. Ten bezcenny przegubowiec został odbudowany w latach 2007-2012. Jego publiczna prezentacja odbyła się 21 lipca 2012 roku na terenie krakowskiego Muzeum Inżynierii Miejskiej. Od tego momentu wyjeżdża on na ulice Grodu Kraka w charakterze Krakowskiej Linii Muzealnej oraz uczestniczy w licznych zlotach zabytkowych autobusów.
Na dzień dzisiejszy krakowski Jelcz AP021 jest jednym z dwóch zachowanych „ogórków" w wersji przegubowej - drugim z nich jest wrak warszawskiego Jelcza AP02 o numerze 2012, wyprodukowanego w 1964 roku. Są plany, by w niedalekiej przyszłości także warszawski przegubowiec został odbudowany.
Dane techniczne:
· Producent JZS
· Miasto Jelcz k/Wrocławia
· Kraj Polska
· Typ wozu AP021
· Lata produkcji 1966 – 1978
· Rodzaj autobusu miejski
· Podłoga wysokopodłogowy
· Dlugość 15.880 mm
· Liczba członów 2
· Szerokość 2.500 mm
· Wysokość 2.980 mm
· Zwis przedni 1.570 mm
· Rozstaw osi 11.110 mm
· Zwis tylny 3.160 mm
· Rozstaw kół przednich 1.927 mm
· Rozstaw kół tył 1.751 mm
· Wznios podłogi 885 mm
· Liczba drzwi 3
· Układ drzwi 2-4-2
· Szerokość drzwi 1.000 i 1.500 mm
· Wysokość stopnia 255 mm
· Masa własna 12.000 kg
· Nośność 9.000 kg
· Silnik 706RTO
· Producent Skoda
· Układ cylindrów 6RV-T
· Pojemność 11.781 m3
· Moc silnika 117,6kW
· Moc silnika 160 KM
· Usytuowanie przód wzdłużnie
· Prędkość 60 km/h
· Liczba pasażerów 135
· Miejsc siedzących 42
· Miejsc stojących 93
Na podstawie materiałów z książki pn „Autobusy Komunikacji Miejskiej w Szczecinie 1928 – 2008” Remigiusza Grochowiaka i Marka Molewicza oraz Wikipedia,
Opracowanie Janusz Światowy;
Na podstawie wiedzy własnej oraz książki „Zabytkowe pojazdy komunikacji miejskiej z kolekcji KMKM w Warszawie" autorstwa Marcina Żabickiego uzupełnił Antoni Stefański Karton_03.