Encyklopedia

Przed wojną na pętli

26 października 1897 roku uruchomiono tramwaje elektryczne, między innymi na trasie: Cmentarz Niemierzyński (Nemitzer Friedhof) - Niemierzyńska (Nemitzerstrasse) - Krasińskiego (Warsowerstrasse) - Wyzwolenia (Pölitzerstrasse) - Niepodległości (Paradeplatz) - Brama Portowa (Berliner Tor) - Dworcowa (Grüne Schantze) - Dworzec Główny.

W 1906 roku wydłużono trasę linii do wiaduktu kolejowego, a w 1907 roku do skrzyżowania ulicy Arkońskiej z ulicą Serbską. W 1912 roku wydłużono trasę tramwajową o następny odcinek do Lasu Arkońskiego. Na ostatnim przystanku ulicy Arkońskiej nie było pętli, a wagony tramwajowe za pomocą zwrotnicy były kierowane na tor równoległy biegnący w stronę śródmieścia.

Wiata przystankowa

W latach 20. XX wieku w okolicy dzisiejszej pętli została wybudowana wiata. Jest murowana, przestronna, ze spadzistym dachem wspartym na czterech kolumnach. Była ona oryginalnym przedwojennym przystankiem tranwajowym, na wysokości którego wozy tramwajowe kończyły bieg.

Obiekt zaprojektowano na rzucie prostokąta o wym. 6,70 x 3,90 m. Wykonano go z betonu, ryflowanego dłutem w drobne rowki. Wiata ma trzy ściany i szeroko otwarty front. W ścianach bocznych zamontowano drewniane ścianki z niewielkim (60x60 cm) okienkiem, pierwotnie przeszklonym, ze szprosami.

Od zewnątrz deski ścianek tworzyły wzór w „jodełkę”, od wnętrza ścianka miała kompozycję płycinową. Całość obiektu nakrywał czterospadowy dach o drewnianej konstrukcji, kryty papą. Sufit i podbicia okapu wykonane były z desek felcowanych. Ściany wiaty od wnętrza obiegała obszerna ława dla oczekujących. Posadzka pierwotnie zapewne lastricowa, zastąpiona została po wojnie betonową. Obiekt stojący na lekkiej pochyłości miał od frontu trzy stopnie z betonu. W jego najbliższym otoczeniu nie rosły drzewa. Obecnie, w wyniku samowysiewania się drzew, jego otoczenie stanowią drzewa. Na tyłach wiaty po wojnie wymurowano obiekt sanitarny, który pełnił jednocześnie rolę ściany oporowej dla osuwającej się skarpy. Budynek ten, na dzień dzisiejszy już nie istnieje. Powierzchnia zabudowy wynosiła 25,08 m², powierzchnia użytkowa 19,16 m² , zaś kubatura 85 m³.

Kolorystykę ustalono na podstawie odkrywki malatur, które pozwoliły określić nawarstwienia malatur w wiacie przystankowej i tak:

Ściany betonowe - pierwotnie surowy beton ryflowany w drobne wzorki tworzące wzór na ściankach, pilastrach, gzymsach. Wtórnie malowany był kolejno na następujące kolory:

• ciemno-szary z ciemnoczerwoną częścią cokołową,
• beżowy jasny nad parapetami ścianek żółty/czerwony w części cokołowej,
• ciemny stalowy/ciemny bordowy w części cokołowej.

Ścianki drewniane:

• jasny beżowy,
• żółty jasny,
• żółty ciemny,
• jasnoszary od zewnątrz i wewnątrz.

Sufit i podbicie okapu:

• jasny beżowy,
• jasny żółty,
• ciemny żółty.

Ławka - drewno malowano kolejno na:

• ciemną czerwień,
• jasny czerwony, ciemny czerwono-brunatny,
• brązowy ciemny.

Przez lata obiekt był regularnie dewastowany i został zaniedbany przez miasto, jednak dzięki miłośnikom komunikacji, wiata została wpisana w rejestr zabytków 15 czerwca 2007 roku pod nr A-312 wraz z stojącym obok budynkiem kiosku nastawniczego. 

Kiosk nastawniczego

Kiosk nastawniczego to niewielki obiekt służący niegdyś jako schronienie dla osoby obsługującej torowisko końcowego przystanku linii tramwajowej na ul. Arkońskiej (d. Eckerberger Strasse). Historycznie była to linia 3. Obiekty powstały prawdopodobnie w latach 20 XX. wieku, kiedy to ułożono tory w sąsiedztwie Lasu Arkońskiego.

Kiosk ten mógł pełnić również rolę kasy, o czym świadczą okienka podawcze z gzymsem w formie lady od frontu i jednego boku. Kiosk jest niewielkim obiektem zaprojektowanym na rzucie kwadratu (obrys 2,5 x 2,5 m) z narożnymi, ukośnie ustawionymi pilastrami. We wszystkich ściankach znajdują się otwory okienne i jeden drzwiowy. Obecnie otwory zabite są blachą. Obiekt wykonany jest z betonu, ryflowany dłutem w drobne rowki. W poziomie parapetów okiennych ma mocno zaakcentowany gzyms. Pod okapem znajduje się gzyms wieńczący. Całość nakrywa sześciospadkowy symetryczny daszek z dużym okapem, podbitym deskami. Pokrycie dachowe stanowiła papa. Wnętrze obiektu, obecnie nieużytkowanego, jest niedostępne. Powierzchnia zabudowy wynosi 6,25 m², powierzchnia użytkowa 3,61 m², kubatura 18m³.

Kolorystykę ustalono na podstawie odkrywki malatur, które pozwoliły określić nawarstwienia malatur w kiosku nastawniczego. Ściany betonowe - pierwotnie surowy beton ryflowany w drobne rowki tworzące wzór na ścianach i gzymsach budynku. Wtórnie malowane były na biało.

Podbicie drewniane okapu - deski malowane kolejno na:

• jasno-beżowy,
• szaro-niebieski,
• jasno-beżowy,
• jasny żółty,
• ciemny żółty.

Oba obiekty w częściach betonowych są w dobrym stanie technicznym. Dewastacji uległa ich więźba dachowa i pokrycie dachu. Ich stan jest nie do uratowania i elementy te wymagają wymiany w 100%.

W kiosku nastawniczego brak był stolarki okiennej, a zastępująca ją blacha służyła jedynie zabezpieczeniu obiektu. Z powodu niedostępności wnętrza kiosku nie można było określić stopnia jego zniszczenia. W wiacie przystankowej zdewastowane były okienka i wschodnia ścianka drewniana. Ściana tylna wiaty, bezokienna murowana, była tynkowana. Stan tynku był zły i wymagał wymiany. Zdewastowana buła również w dużym procencie ława obiegająca ściany wiaty. Zniszczona, popękana była także betonowa posadzka wiaty oraz betonowe schody od jej frontu.

27 kwietnia 2011 roku po prawie czterech latach od wpisania obiektów w rejestr zabytków, ZDiTM ogłosił przetarg na wykonanie remontu wiaty przystankowej i kiosku nastawniczego znajdujących się przy pętli tramwajowej w Lesie Arkońskim.

We wrześniu 2012 wiata przystankowa została oddana po renowacji i do dziś znajduje się w dobrym stanie technicznym, za sprawą monitoringu wewnątrz.

Historia pętli

12 sierpnia 1945 roku uruchomiono pierwszą linię tramwajową 3 w relacji Zajezdnia Niemierzyn - Brama Portowa, a jeszcze tego samego miesiąca udrożniono torowiska tramwajowe na ulicy Arkońskiej (pod mostem kolejowym rozebrano mur postawiony przez wycofujące się oddziały wojsk niemieckich - mur ten miał opóźnić nacierające wojska sowieckie), co umożliwiło dojazd tramwajów do Lasu Arkońskiego. Po rozwaleniu muru pod przepustem wiaduktu kolejowego oczom pracujących brygad ukazał się rząd stojących na torach tramwajów ciągnących się aż do Lasu Arkońskiego. W ten sposób niemieccy mieszkańcy miasta ewakuowali się przed nacierającymi sowietami.

Szczecinianie długo musieli czekać zanim wybudowano pętlę tramwajową z prawdziwego zdarzenia. Stało się to dopiero 1 sierpnia 1959 roku. Z pętli tramwajowej można dostać się było na stadion „Arkonii” przy ulicy Arkońskiej, na kąpielisko „Arkonka” (dawne jezioro Arkonka) czy też pospacerować po traktach i duktach (wyznaczonych trasach turystycznych) Lasu Arkońskiego. Przez lata, w okolicy pętli znajdował się również ośrodek sportów konnych.

Z powodu poważnego wyeksploatowania, już w październiku 1972 trwały uzgodnienia w sprawie remontu pętli w Lesie Arkońskim. Od 1959 roku nie była ona remontowana, wykonywano na niej jedynie naprawy bieżące.

W lutym 1973 roku podpisano umowę na wykonanie projektu technicznego przebudowy pętli „Las Arkoński” z Biurem Studiów i Projektów Rozwoju Przestrzennego Województwa w Szczecinie. 

W skład tego projektu weszły takie zadania jak:

• przebudowa pętli tramwajowej
  • wzmocnienie nawierzchni torowej,
  • wykonanie odwodnienia,
  • wykonanie jednego miejsca kolizyjnego z ruchem kołowym,
  • wykonanie sygnalizacji świetlnej najazdowej,
  • wykonanie oznakowania pionowego i poziomego,
  • budowa węzła kablowego przy ulicy Wojciechowskiego zasilanego ze stacji transformatorowej „Milewskiego”.

Projekt przewidywał również przejścia dla pieszych i ogrodzenie torów pętli. Według planów zagospodarowania przestrzennego, z pętli miały korzystać dwie linie tramwajowe - jeżdżąca tam linia 3 oraz planowana na 1975 rok linia 11.

W ramach zadania miała także być wykonana przebudowa oświetlenia ulicy Arkońskiej z wymianą szafki oświetleniowej z równoczesnym doprowadzeniem do niej sterowania z ulicy Akademickiej.

W czerwcu 1974 roku wykonano projekt techniczny zieleni na pętli tramwajowej w Lesie Arkońskim. Jego celem było zagospodarowanie pętli zielenią i elementami małej architektury, aby stworzyć efektywną kompozycję urządzeń komunikacyjnych z otaczającym krajobrazem.

Po wszelkich uzgodnieniach i zaakceptowaniu projektu przystąpiono do przebudowy pętli. Wszystkie prace przewidziane w projekcie zostały wykonane. Pętle po remoncie oddano w czerwcu 1975 roku. Od tego czasu nie przeprowadzano remontu kapitalnego pętli - wykonywano wyłącznie naprawy bieżące. 

Remont pętli

29 marca 2012 roku w oparciu o umowę i wykonaną dokumentację, Tramwaje Szczecińskie ogłosiły przetarg na remont torowiska i sieci trakcyjnej na pętli w Lesie Arkońskim, przedmiotem którego było wzmocnienie podłoża fragmentu pętli tramwajowej oraz naprawa, odbudowa i regulacja torowiska, sieci trakcyjnej infrastruktury towarzyszącej na pętli.

22 maja 2012 rozpoczęła się modernizacja pętli w Lesie Arkońskim. Wykonawcą modernizacji była firma ZUE z Krakowa, zaś na realizację miała czas do połowy lipca. Wykonawca nie tylko wyremontował torowisko i słupy trakcyjne, ale także uporządkował infrastrukturę wokół.

17 lipca 2012 roku rozpoczęły się procedury odbiorowe od wykonawcy prac , które trwały około dwóch tygodni. W ramach tej inwestycji wartej ok. 3,3 miliona złotych m.in.:

• wzmocniono podłoże fragmentu pętli (wykonawca wymienił grunt na części pętli),
• naprawiono i odbudowano torowisko na długości 186 metrów,
• wymieniono trzy zwrotnice,
• naprawiono i odbudowano sieć trakcyjną (w tym wymieniono, dostawiono i wzmocniono fundamenty słupów trakcyjnych),
• naprawiono, odbudowano i uporządkowano infrastrukturę towarzyszącą na terenie pętli.

Niezależnie od modernizacji pętli w ramach dwóch innych inwestycji drogowych (przebudowa ul. Arkońskiej i Niemierzyńskiej, a także budowy V etapu Obwodnicy Śródmiejskiej) zmodernizowane zostały torowiska w ciągu ul. Arkońskiej, Niemierzyńskiej oraz na fragmencie ul. Krasińskiego i części al. Wyzwolenia.

Do 4 września 2012 roku zostały wykonane niezbędne prace wynikające z odbioru technicznego. Testy na torach odbywały się 5 i 6 września 2012. Po testach zapadła decyzja, o przywróceniu kursowania tramwajów w stronę Lasu Arkońskiego.

„Trójka” powróciła na swoją trasę 22 września 2012 roku, zbiegła się ona z Europejskim Dniem Bez Samochodu - wówczas komunikacja miejska jest bezpłatna - oraz obchodami 115–lecia uruchomienia tramwaju elektrycznego w Szczecinie. W ramach święta komunikacji w godzinach 9:00–19:00 na „trójce” kursował historyczny skład tramwajów typu N (skład 293h+343h) obsługiwany przez zajezdnię Golęcin.

14 października 2013, początkowo w ramach testów, do pętli „Las Arkoński” kursowanie rozpoczęła linia 10. Po udanych wynikach próby oraz zadowalającej frekwencji, linia dnia 1 stycznia 2014 rozpoczęła regularne kursowanie do pętli w relacji Gumieńce - Las Arkoński.

Ponowna modernizacja pętli

4 marca 2019 w ramach inwestycji przebudowy ulicy Arkońskiej od pętli „Las Arkoński” do zbiegu z Wojska Polskiego i Szafera (rondo Olszewskiego), rozpoczęła się ponowna modernizacja pętli, wraz ze zmianą jej charakteru na pętlę tramwajowo–autobusową. 

W trakcie prac:

• z gruntu pod częścią wytyczonych na nowo jezdni i torowiska w obrębie pętli usunięto stare instalacje (w tym duży fragment ze zbrojonego betonu kanału kanalizacji sanitarnej),
• wybrano stare podłoże zalegające pętlę,
• przed nawiezieniem materiałów do podsypki i niwelacją terenu całe podłoże zostało wyłożone warstwą materaców komórkowych (taka warstwa jest w tym rejonie integralną częścią betonowej podbudowy jezdni wraz z torowiskiem, jak też pod torami),
• wykonano przystanki przelotowe zintegowane z pętlą,
• utworzono rozjazdy umożliwiające wjazd i wyjazd z pętli w obu kierunkach,
• wykonano podłoże dojazdu z asfaltu w celu umożliwienia wjazdu autobusów na pętlę,
• zmniejszono liczbę peronów na pętli z trzech do dwóch,
• na pętli postawiono nowy budynek socjalny i wiaty na peronach,
• wybudowano 12 miejsc postojowych dla samochodów osobowych.

Po dokonaniu odbiorów technicznych w dniu 19 lipca 2019 roku, w ramach których sprawdzono m.in.: odpowiedni naciąg trakcji napowietrznej, dopuszczono pętlę do eksploatacji od następnego dnia, tj. 20 lipca 2019, przywracając jednocześnie kursowanie linii 3 i 10 na swoich starych trasach i likwidując zastępczą linię autobusową 803.

Pętla nie była od razu dostępna dla pasażerów. Do czasu formalnego oddania jej do użytku służyła wyłącznie do zawracania tramwajów i ich postoju, ponieważ sama w sobie była jeszcze placem budowy, na którym trwały roboty brukarskie na peronach, a wokół niej urządzano miejsca parkingowe, czy zagospodarowywano jej otoczenie, w tym nasadzenia nowych roślin czy stawianiem wiat przystankowych. Tramwaje dojeżdżały wówczas wyłącznie do przystanku „Wojciechowskiego”, zaś przejazd do pętli odbywał się jako przejazd techniczny.

14 lutego 2020 roku po oddaniu do ruchu zmodernizowanej ulicy Arkońskiej na odcinku od pętli „Las Arkoński” do ronda Olszewskiego, tramwaje ponownie zaczęły korzystać z pętli w ramach obsługi pasażerów.

20 maja 2020 odbył się przejazd techniczny tramwajów po nowo wybudowanym odcinku trasy tramwajowej od pętli „Las Arkoński” do ronda Olszewskiego. Współgrało to z oddaniem do eksploatacji (po remoncie i unowocześnieniu) stacji prostownikowej znajdującej się przy ulicy Międzyparkowej. Tramwaje na nowej trasie pojawiły się dopiero 25 lipca 2020 roku, po dokonaniu odbioru inwestycji od wykonawcy.  Na nową trasę tramwajową na odcinku Las Arkoński - Rondo Olszewskiego - Zajezdnia Pogodno skierowano co drugi kurs linii 3.

W związku z przejściem do kolejnego etapu przebudowy węzła przesiadkowego Głębokie, od 1 sierpnia 2020 roku wstrzymany został ruch tramwajów na odcinku Rondo Olszewskiego – Głębokie. W związku z tym, tramwaje linii 1 oraz 9 od przystanku „Rondo Olszewskiego” skierowano nowym odcinkiem przez ulicę Arkońską do pętli „Las Arkoński”. Po zakończonej przebudowie pętli „Głębokie”, linie powróciły na stałą trasę i zniknęły z pętli przy Lesie Arkońskim.

Od 9 stycznia 2021 w związku z rozpoczęciem przebudowy pętli „Dworzec Niebuszewo” do pętli „Las Arkoński” skierowano na tymczasową trasę linie 2 oraz 12.

29 maja 2021 na pętli ponownie pojawiła się „jedynka”, która ze względu na rozpoczęcie kolejnego etapu „Torowej Rewolucji” kursowała na tymczasowej trasie Głębokie – plac Rodła – Las Arkoński – Zajezdnia Pogodno. Wybrane kursy odbywały się w skróconej relacji Głębokie – plac Rodła – Las Arkoński).

W związku z otwarciem nowego odcinka tramwajowego od ronda Olszewskiego do nowo wybudowanej pętli „Osiedle Zawadzkiego”, od 18 grudnia 2021 przetrasowano linie 1, 2 oraz 12, które ponownie przestały pojawiać się przy Lesie Arkońskim. Do nowej pętli „Osiedle Zawadzkiego” przedłużono również wszystkie kursy linii 3, co sprawiło, że od tego dnia pętla „Las Arkoński” służyła wyłącznie jako pętla awaryjna i rezerwowa. Pierwszy raz po przerwie, w okresie od 8 lipca do 1 września 2023 roku pętla była tymczasowo wykorzystywana jako przystanek końcowy linii 12 po otwarciu dla ruchu tramwajowego alei Wyzwolenia i jednocześnie trwających pracach wykończeniowych na Niebuszewie. Począwszy od 29 czerwca 2024 roku, w dni powszednie poza okresem wakacji letnich i w soboty (również poza wakacjami) pętla „Las Arkoński” pełni funkcję przystanku końcowego dla tramwajów linii 10.

W okolicach pętli przez przystanek przelotowy o tej samej nazwie (o statusie warunkowym - na żądanie) przejeżdżają linie 3, 10, 80, 525 oraz wyjazdowe i zjazdowe tramwaje z zajezdni Pogodno.