Encyklopedia

Trasa: Plac Żołnierza Polskiego — plac Hołdu Pruskiego — Matejki — Piłsudskiego — plac Rodła (z powrotem: plac Rodła — aleja Wyzwolenia) — Piłsudskiego — plac Grunwaldzki — Piłsudskiego — plac Odrodzenia — Piłsudskiego — plac Szarych Szeregów — aleja Piastów — plac Kościuszki — aleja Piastów — Szwoleżerów

Historia starsza

Rozwój miasta, a co za tym idzie rozwój przemysłu w latach 70. XIX wieku, jak również zwiększająca się ilość ludności osiedlającej się w podmiejskich dzielnicach miasta (Niemierzyn, Niebuszewo, Żelechowa i Łękno itp.) i znaczne oddalenie tych dzielnic od śródmieścia wymusiło wzrost zapotrzebowania na masowe przewozy pasażerskie. Szczecin w tym okresie wyrwał się z pierścienia okowów murów twierdzy i w związku z tym zaczęto zabudowywać uzyskane tereny po lewej stronie Odry.

21 października 1872 roku zawarto umowę z prywatną spółką pn. „Towarzystwo Szczecińskich Kolei Ulicznych” na budowę sieci tramwajów konnych. Właśnie tramwaj konny był pierwszym środkiem komunikacji miejskiej, który zastąpiono w roku 1897 tramwajem elektrycznym. Przez 18 lat, do czasu uruchomienia tramwaju elektrycznego następowała rozbudowa sieci torów tramwaju konnego. Już w czasie rozwijania sieci linii tramwajów konnych jasnym było, że ta trakcja rodzi wiele ograniczeń. Zaczęto rozważać możliwość wykorzystania do tego celu trakcji elektrycznej.

Rajscy miejscy – władze miasta prowadziły rozmowy z firmami o elektryfikacji istniejących linii tramwaju konnego i budowę elektrowni. Wybrano do tego zadania Powszechne Towarzystwo Elektryczne z Berlina (Allgemeinen Elektrizität Geselschaft in Berlin), z którym zawarto umowę w dniu 5 maja 1896 roku. Pierwszy tramwaj elektryczny przejechał ulicami Szczecina w dniu 4 lipca 1897 roku.

W 1903 roku istniało już pięć linii tramwajowych o łącznej długości 25,9 km, między innymi przyszła linia 4, która jeździła na trasie: Plac Sprzymierzonych (Arndtplatz) – Piłsudskiego (Friedrich-Karl-Strasse) – Plac Hołdu Pruskiego (Königstor) – Dworzec Główny (Hauptbahnhof) zwana linią okólną (Ringbahn), chociaż nigdy w planach się nie pojawiła.

Wprowadzenie na trasy tramwaju elektrycznego spowodowało zwiększenie ruchu pasażerskiego, a co za tym idzie wymusiło budowę drugich torów obok już istniejących. Szybki rozwój komunikacji miejskiej powodował również szybki rozwój miasta.

W 1912 roku linia otrzymała kolor „zielony” dla ułatwienia orientacji przez pasażerów.

„Czwórka” w latach 1905–1923 kursowała na trasie: Pomorzany (Tiergarden) – Dworzec Główny (Hauptbahnhof) – plac Hołdu Pruskiego (Königstor) – Piłsudskiego (Friedrich–Kark-Strasse) – Plac Sprzymierzonych (Arndtplatz). 

Jednak w związku z szalejącą inflacją, sytuacja ekonomiczna zmusiła firmę do zawieszenia niektórych linii, co skutkowało przedłużeniem trasy „czwórki” od placu Kościuszki do Cmentarza Centralnego.

15 listopada 1927 roku z powodu przedłużenia linii 2 do Gumieniec, skrócono tramwajową „czwórkę” do placu Kościuszki i od tamtej pory jeździła na trasie od Dworca Głównego aż do 1934 roku.

Od 1934 roku linia 4 kursowała dalej uliczkami starego miasta po swojej trasie do placu Kościuszki, a dalej wydłużono ją o odcinek przez Piastów i Powstańców Wielkopolskich przy szpitalu. Na tej trasie jeździła do 30 sierpnia 1944 roku, kiedy to ciężki nalot samolotów alianckich zniszczył zabudowę starego miasta i dzielnic północnych. Linia 4 została zawieszona i już do końca wojny nie kursowała.

Historia nowsza

Kiedy w 1945 roku miasto przeszło pod polską jurysdykcję, 23 poznańskich tramwajarzy przejęło zdewastowaną szczecińską komunikację. Utworzona firma pn. „Tramwaje i Autobusy Miasta Szczecina” i ludzie w niej pracujący przystąpili do mozolnego likwidowania szkód powstałych w czasie działań wojennych. Efekty ich pracy unaoczniły się w dniu 12 sierpnia 1945, kiedy zostały uruchomione pierwsze tramwaje. Pomimo piętrzących się trudności, pod koniec roku długość uruchomionych tras tramwajowych wynosiła już 16,7 km.

I tu zaczęło się powojenne życie linii 4, która została uruchomiona 4 listopada 1945 w relacji: Matejki – Piłsudskiego – plac Sprzymierzonych – Piastów – Plac Kościuszki. Rozkład jazdy obowiązywał w dni powszednie i świąteczne. Tramwaje jeździły w godzinach od 5:50 do 21:05 z 10-minutową częstotliwością.

Opłaty za przejazd wynosiły 2 zł, kiedy firma 1 stycznia 1946 roku wprowadziła obowiązek posiadania biletów.

Następne lata to mozolne wywożenie gruzów z zasypanych odcinków torów, odbudowywanie zerwanych połączeń, naprawa pozrywanej sieci napowietrznej, remont zwrotnic. Skutkowało to uruchamianiem nowych odcinków tras.

Pod koniec 1947 roku linia 4 jeździła już na trasie Dworzec Główny – Dworcowa – Brama Portowa – plac Żołnierza Polskiego – Matejki – Piłsudskiego – plac Sprzymierzonych – plac Kościuszki – Piastów – Powstańców Wlkp. Zmiana trasy linii umożliwiona została dzięki oddaniu odcinków torów w ciągu ulicy Piastów i Powstańców Wlkp.

We wrześniu 1950 roku został przebudowany węzeł na skrzyżowaniu ulic Roosevelta i Jaromira (plac Rodła) - położono nowe rozjazdy i dzięki temu, linia 4 zaczęła jeździć od Powstańców Wlkp. do Piłsudskiego po starej trasie, zaś od Piłsudskiego skręcała w Wyzwolenia i jechała trasą linii 3 do Dworca Głównego.

W dniach 11–15 stycznia 1959 roku miała miejsce awaria podstacji przy ulicy Kolumba, co spowodowało paraliż komunikacji tramwajowej. Przyczyną było przeciążenie podstacji prostowniczych z powodu zbyt małej zainstalowanej mocy w tych podstacjach przy wzroście taboru posiadającego większą moc silników. Dodatkowo jedną z przyczyn było niedotrzymanie terminu oddania montażu dodatkowego prostownika o mocy 1 MW.

Pod koniec lat 50. XX wieku uruchomiono również tramwajową komunikację nocną - w tym również linię 4N.

Z powodu prac torowych, w dniach 19 września - 18 października i ponownie 14-22 listopada 1960 skierowano linię 4 na trasę w relacji z Powstańców Wlkp. do Potulickiej, zaś w okresie 19 października - 13 listopada 1960 na trasę tymczasową Powstańców Wlkp. – plac Żołnierza Polskiego.

23 listopada 1960 linia powróciła na swoją podstawową trasę.

Rok później, 23 grudnia 1961 roku udało się przedłużyć linię 4 o następny odcinek trasy (Powstańców Wlkp. (szpital) – Budziszyńska), co spowodowało połączenie tras linii 3 i 4 na ich krańcówkach i zakończyło budowę linii okólnej zapoczątkowanej przez tramwajarzy niemieckich. W związku z tym trasa linii 4 wyglądała następująco:

Pomorzany – Powstańców Wlkp. – Piastów – plac Kościuszki – plac Sprzymierzonych – Piłsudskiego – Wyzwolenia – plac Żołnierza Polskiego – Brama Portowa – Dworcowa – Nowa – Dworzec Główny.

16 lutego 1965 roku przedłużono linię 4 na odcinku Dworzec Główny – Kolumba – Pomorzany, tworząc w ten sposób na terenie Śródmieścia linię okólną.

Przebieg jej trasy wyglądał: Pomorzany – Smolańska – Kolumba – nab. Wieleckie – Wyszyńskiego – (z powrotem: 3 Maja – Dworcowa – Nowa) – Niepodległości – Wyzwolenia – Piłsudskiego (M. Buczka) – plac Sprzymierzonych (Lenina) - Piastów – plac Kościuszki – Powstańców Wlkp. – Pomorzany.

Od 2 lutego 1967 roku montowano w wozach motorowych automaty biletowe „Krab”, a od 22 grudnia 1967 w składach tramwajowych tzw. „Samach”.

9 września 1968 roku linia 4 na odcinku od ulicy Mieszka I do ulicy Jabłonkowskiej kursowała w obydwu kierunkach po jednym torze. 

7 listopada 1968 zawieszono komunikację, zaś 4 grudnia 1968 z powodu zamknięcia wiaduktu linia kursowała na trasie Frysztacka – Pomorzany.

Od 2 maja 1969 roku nastąpiła zmiana w kursowaniu linii z powodu trwającego dalej remontu wiaduktu w ciągu ulicy. Zasadnicza linia kursowała na odcinku Pomorzany – Plac Kościuszki i dalej po jednym torze Plac Kościuszki – Frysztacka.

6 czerwca 1969 przywrócono normalną komunikację z mijanką przy ul. Jabłonkowskiej z końcowym przystankiem przy ulicy Frysztackiej.

Z powodu remontu Bramy Portowej, od 19 września 1970 roku linia 4 kursowała w obu kierunkach przez ulicę Wyszyńskiego (Wielką).

5 listopada 1970 przeniesiono przystanek „Plac Grunwaldzki” sprzed placu na plac, a także sprzed placu Odrodzenia na ulicę Piłsudskiego (M. Buczka) przed plac Sprzymierzonych (Lenina).

Wiosną 1971 roku nastąpiła likwidacja linii okólnej i tramwaje „czwórki” zostały skierowane na nową trasę w relacji: Pomorzany – aleja Powstańców Wlkp. – Piastów – plac Kościuszki – plac Sprzmierzonych – Piłsudskiego – Wyzwolenia – Niepodległości – Brama Portowa – 3 Maja – Narutowicza – Potulicka.

Z powodu przebudowy wiaduktu przy ulicy Budziszyńskiej, 5 grudnia 1972 skrócono linię 4 do ulicy Jabłonkowskiej. 18 listopada 1974 roku przywrócono komunikację tramwajową do Pomorzan w obydwu kierunkach.

17 grudnia 1974 roku próbnie puszczono linię 4 na trasie z Pomorzan do Stoczni Szczecińskiej.

20 grudnia 1974 skierowano ją na próbę na trasę: Dworzec Niebuszewo – Asnyka – Kołłątaja – Wyzwolenia – plac Rodła – Piłsudskiego (M. Buczka) – plac Sprzymierzonych (Lenina) – Piastów – Powstańców Wlkp. – Pomorzany

Również 29 grudnia 1974 zmieniono trasę linii nocnej 4N do Dworca Niebuszewo, która od tej pory kursowała w relacji: Dworzec Główny – Dworzec Niebuszewo.

Zmiany te nie zostały zaakceptowane przez pasażerów i na początku 1977 roku linie 4 i 4N powróciły na swoją dawną trasę Pomorzany – Potulicka.

Od 10 listopada 1986 roku linia 4 kursowała na trasie Pomorzany – Dworzec Niebuszewo z powodu remontu torowiska w ciągu ulicy Matejki. Po oddaniu torowisk do eksploatacji w 1987 roku „czwórka” powróciła na swoją stałą trasę.

W 1988 roku nastąpiły cięcia w rozkładach jazdy sieci tramwajowych między innymi linii 4 z powodu braku motorniczych.

18 maja 1991 roku zawieszono kursowanie linii 4 w dni świąteczne z powodu niskiej frekwencji pasażerów.

1 września 1992 roku podzielono linie tramwajowe na podstawowe i uzupełniające. Od tego okresu, „czwórka” regularnie była zawieszana na okres wakacji letnich w szkołach.

1 stycznia 1999 uległ likwidacji dzień rozkładowy „soboty robocze” i od tego momentu linia 4 kursowała tylko od poniedziałku do piątku.

Z powodu braku środków, kursowanie linii 4 od września 2001 roku skrócono do godziny 18.

Od 1 października 2004 obsługę taborową linii 4 przejęła zajezdnia Pogodno. Było to spowodowane likwidacją zajezdni Niemierzyn.

W lutym 2006 skrócono okres kursowania linii 4. Tramwaje zaczęły kursować od godziny 7. Pierwszy kurs z Potulickiej odbywał się o godzinie 7:06, zaś z pętli „Pomorzany” o godzinie 7:05.

Od 2007 roku tramwaje linii 4 zaprzestały kursowania w dniu Wszystkich Świętych (1 listopada).

Po zakończeniu remontu torów w ciągu ulicy Krzywoustego i alei Bohaterów Warszawy oraz poprawą sytuacji kadrowej, od 1 grudnia 2007 roku linia 4 kursowała według nowego, stałego rozkładu jazdy uwzględniającego zwiększenie częstotliwości na linii 12.

19 października 2009 roku linię 4 skierowano objazdem przez ulicę Krzywoustego. Było to związane z wymianą torowiska na placu Kościuszki. Następnego dnia linia 4 wróciła na swoją zwykłą trasę.

W związku z wznowieniem ruchu tramwajowego w ulicy Jagiellońskiej po wymianie krzyżownicy i zamknięciem dla ruchu tramwajowego ulicy Wawrzyniaka (remont torowiska) oraz trwającym remontem ulicy Potulickiej, od 12 maja 2014 przywrócono kursowanie linii 4 na trasie tymczasowej Pomorzany – Jagiellońska – Krzekowo.

Linia w nowej, tymczasowej relacji cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród pasażerów, dlatego też od 1 września 2015 (mimo otwarcia pętli „Potulicka”, do której linia dotychczas kursowała), zadecydowano o pozostawieniu „czwórki” na trasie Krzekowo – Pomorzany bez zmian częstotliwości i zakresu godzin i dni kursowania.

W związku z przebudową skrzyżowania ulic Wernyhory, Mickiewicza, Żołnierska z dniem 16 czerwca 2016 zawieszono linię 4 (wcześniej niż w poprzednich latach). Po wakacjach, 1 września 2016 linię skierowano na skróconą trasę Pomorzany – Plac Gałczyńskiego, co wiązało się z dalej trwającą przebudową skrzyżowania.

Linia powróciła do kursowania w stałej relacji Pomorzany – Krzekowo w dniu 24 października 2016 roku. Tego samego dnia, z powodu problemów kadrowych w spółce Tramwaje Szczecińskie, zmniejszono częstotliwość kursowania linii z dotychczasowych 12 do 24 minut.

W dniach 16 września - 24 października 2017 w związku z remontem torowiska, po 12 latach jego eksploatacji w ciągu ulicy Krzywoustego na odcinku od placu Zwycięstwa do placu Kościuszki wykonywano prace modernizacyjne. Z tego powodu, została zmieniona organizacja ruchu i tramwaje zostały skierowane objazdami do swoich punktów docelowych. Linia 4 na ten czas została zawieszona.

7 kwietnia 2020 roku kursowanie linii 4 w związku z pandemią COVID-19 i ograniczeniami w funkcjonowaniu komunikacji miejskiej zostało tymczasowo zawieszone. 16 maja linia powróciła na szczecińskie tory, a ponownie została zawieszona 1 czerwca 2020 roku. Po trzech miesiącach przerwy, „czwórka” pojawiła się wraz z rozpoczęciem roku szkolnego - 1 września 2020 roku.

29 maja 2021 roku ze względu na rozpoczęcie kolejnego etapu przebudowy torowisk w Centrum (wyłączenie z użytku torowiska na odcinku Brama Portowa - plac Rodła - Piłsudskiego) i spowodowane tym zmiany tras wielu linii tramwajowych, kursowanie linii 4 zostało zawieszone.

Dwukierunkowy powrót po przerwie

W związku ze wstrzymaniem ruchu tramwajowego na odcinku plac Szyrockiego – Pomorzany, od 1 lipca 2024 roku przywrócono kursowanie linii 4 na nowej trasie i w nowej, tymczasowej formule.

Tramwaje rozpoczęły kursowanie w relacji: Plac Szyrockiego – plac Szarych Szeregów – Plac Żołnierza Polskiego (nawrót przez aleję Wyzwolenia – plac Żołnierza Polskiego – plac Hołdu Pruskiego). 

Do jej obsługi skierowano wyłącznie tramwaje dwukierunkowe Moderus Beta MF 29 AC BD, które na przystanku „Plac Szyrockiego”, kierowały się na specjalnie przygotowaną „przeplotkę” łączącą tory w obu kierunkach, gdzie następowała zmiana kierunku jazdy.

Linia w dni powszednie do godz. 20 oraz w soboty w godz. 9-18 kursowała z częstotliwością 7-8 minut, a w pozostałym okresie co 10 minut.

Z powodu montażu rozjazdów nakładkowych w ciągu alei Piastów przy skrzyżowaniu z ulicą Szwoleżerów, w dniach 5-6 lipca 2025 roku kursowanie linii 4 było zawieszone.

Ponadto w związku z przejściem do kolejnego etapu prac przy przebudowie alei Powstańców Wielkopolskich, po powrocie 7 lipca 2025 tymczasową trasę tramwajów linii 4 skrócono do relacji Plac Żołnierza Polskiego – Szwoleżerów.