Gdy zimno na dworze i nosa nie chce się na niego wystawić, warto wspomnieć sobie ostatnie wakacje, kiedy było ciepło i o kurtkach mało kto myślał. Cofnijmy się do 15 lipca 2009 roku, kiedy to odwiedziłem Gorzów Wielkopolski.
15 lipca 2009 roku miałem przyjemność odwiedzić Gorzów Wielkopolski. Mój pobyt w Gorzowie był krótki i trzeba było go maksymalnie wykorzystać. Zapraszam do relacji.
Pierwszy projekt uruchomienia w Gorzowie Wielkopolskim komunikacji tramwajowej padł w 1896 roku, a jego autorem była bankierska firma Landsberger z Berlina, która zaproponowała uruchomienie sieci tramwajów gazowych. Mimo akceptacji przez elektrownię miejską projekt nie został przyjęty przez miejskich rajców.
W 1897 roku ofertę budowy tramwaju elektryczne firma Helios przedstawiła radnym miejskim Gorzowa Wielkopolskiego swoją ideę budowy sieci tramwajów elektrycznych, oraz budowy elektrowni prądu stałego. W 1898 roku miasto podpisało z firmą Helios umowę na budowę sieci tramwajów elektrycznych, po zaledwie trzech posiedzeniach rady miejskiej.
6EGTW drugiej generacji na ulicach Gorzowa Wielkopolskiego
Otwarcie komunikacji tramwajowej w Gorzowie Wielkopolskim nastąpiło 29 lipca 1899 roku. Opłata za przejazd wynosiła 10 feningów, dla dzieci do lat 10 – 5 feningów, a najmłodszych do 4 roku życia przejazd był darmowy. Pierwsze trasy tramwajów gorzowskich były oznaczone kolorami: czarna, czerwona i zielona.
Do 1917 roku bilans finansowy przedsiębiorstwa był dodatni, mimo przysługującego personelowi wojskowemu zwolnienia z opłat za bilety. Dopiero podwyżka cen biletów w 1918 roku (pierwsza podwyżka od uruchomienia tramwajów 1899 roku) spowodowała spadek liczby pasażerów, a co za tym idzie – ujemny bilans finansowy.
Okres powojenny to lata kryzysu w Republice Weimarskiej, który odbił się również w sytuacji ekonomicznej tramwajów w Gorzowie Wielkopolskim. W grudniu 1921 roku z powodu zastojów w dostawie węgla do elektrowni tramwajowej na trasy nie wyjeżdżały tramwaje. Jednak to 11 września 1922 roku całkowicie zawieszono kursowanie tramwajów. Ich ruch wznowiono dopiero 15 sierpnia 1924 roku. Wtedy też rozbudowano elektrownię, a dostawami węgla zajęła się osobna firma.
12 listopada 1926 roku tramwaj przekroczył Wartę i kursował do terenów ówczesnych koszar. Była to ostania tak duża inwestycja tramwajowa przed II wojną światową. Jedynie jeszcze w latach 1934 – 1936 przebudowano torowiska w centrum miasta.
Zielony jest charakterystycznym kolorem dla stolicy Wielkopolski, a tutaj w mieście z członem "Wielkopolski" jest tylko podkładem
Ograniczenie w kursowaniu tramwajów nastąpiło 23 czerwca 1943 roku kiedy to uruchomiono komunikację trolejbusową w mieście. Jednak mimo niedostatku trolejbusów na wszystkich trasach pozostawiono trakcję tramwajową i torowiska. Dodatkowo kursowała jedna linia tramwajowa na lewobrzeżnej części miasta oznaczona jako linia 2b, a od 23 stycznia 1944 roku jako linia 2. Do jej obsługi jak i obsługi awaryjnej tych tras co pozostały trzy tramwaje, a pozostałe sprzedano do Łodzi. Tak też kursowały tramwaje do 30 stycznia 1945 roku. Następnego dnia w mieście pojawiła się Armia Czerwona.
6EGTW pierwszej generacji na ulicach Gorzowa Wielkopolskiego
Na kolejne uruchomienie tramwajów czekano w Gorzowie Wielkopolskim aż do 1 maja 1947 roku. W międzyczasie wywożono z Gorzowa do Warszawy sieć trakcyjną i dlatego odbudowa zajęło tak dużo czasu. Tramwaje jeździły do grudnia 1948 roku, kiedy to komunikację tramwajową zawieszono ze względu na ich zły stan techniczny. Ponowne ich uruchomienie nastąpiło 31 grudnia 1949 roku. Do ich obsługi sprowadzono z Poznania wozy Carl Weyer. Następnie tramwaje w Gorzowie Wielkopolskim rozwijały się. Braki w wozach uzupełniano dostawami używanych tramwajów z Kostrzyna nad Odrą (tramwaj nazwany ”kostrzyńskim”)) i Warszawy (E, A, P12, P10). W międzyczasie w 1958 roku dostarczono fabrycznie nowe wagony 4N1 i 4ND1. W latach 60-tych XX wieku gdy Warszawa wycofywała tramwaje rodziny N do Gorzowa Wielkopolskiego dostarczono w 1966 roku wozy typu 4N i ND. Również z Katowic dostarczono wycofane z eksploatacji tramwaje – typu N i 4ND. W międzyczasie z Warszawy trafiły tramwaje typu P15II i P15III.
W 1967 roku zawieszono kursowanie tramwajów przez Wartę. Mimo tego tuż po zawieszeniu przebudowano skrzyżowanie torów w mieście zostawiając odcinek nieużywany. Tak samo na moście przez Wartę w 1970 roku położono nowe torowisko. Mimo tego wszystkiego nie zdecydowano się puścić ponownie tramwaj przez Wartę argumentując to nierentownością takiego przedsięwzięcia.
Pod koniec 1972 roku do Gorzowa Wielkopolskiego dotarły pierwsze 3 z 5 tramwajów 102Na. Jednak na linię wyjechały dopiero 1 kwietnia 1973 roku, a było to spowodowane brakiem pętli w mieście. W 1975 roku do Gorzowa Wielkopolskiego dotarły pierwsze tramwaje 105N.
Kolejne lata to okres rozbudowy tego co już było, a mianowicie budowa drugich torów w odcinkach jednotorowych, remontu torowisk połączone z remontami ulic. Po upadku komunizmu do Gorzowa Wielkopolskiego jak do wielu polskich miast sprowadzono używane tramwaje. Do Gorzowa dotarły wozy 4EGTW, 6EGTW i 6ZGTW z Kassel. Obecnie tramwaje rodziny 105N są w odwrocie. Obecnie Gorzów Wielkopolski zastanawia się nad zakupem wozów N8C też z Kassel, które zastąpiły by obecnie eksploatowany tabor.
Na początku 1941 roku, z powodu braku możliwości dalszego rozwoju komunikacji tramwajowej i autobusowej, rozpoczęto proces zastępowania przestarzałej komunikacji tramwajowej przez trolejbusy. Pod koniec 1941 roku zapadła decyzja o zastąpieniu trolejbusami tramwajów. Budowa od początku napotykała na trudności, gdyż był brak materiałów, a fachowcy znajdowali się na froncie. Dodatkowym utrudnieniem było prowadzenie prac przy wciąż kursujących tramwajach. Pomimo tego wszystkiego dokończono trasy i 23 czerwca 1943 roku uruchomiono komunikację trolejbusową w ówczesnym Landsbergu. Kres trolejbusów gorzowskich nastąpił 30 stycznia 1945 roku, który to był ostatnim dniem niemieckiego Gorzowa Wielkopolskiego.
Po II wojnie światowej początkowo planowano ponownie uruchomić trolejbusy w mieście. 1 maja 1946 roku uruchomiony przejazdy towarowe ciągnikiem trolejbusowym na trasie od zajezdni do dworca towarowego. Na tej trasie przewożono węgiel. W 1947 roku wymieniono z Poznaniem 3 trolejbusy MAN MPE4500 na tramwaje Carl Weyer. W 1948 roku przekazano do Poznania 3 trolejbusy marki Fiat 656F/511, a rok później pozostałych pięć trolejbusów Fiat 656F/511 i ciągnik trolejbusowy. W ten sposób zakończyła się era trolejbusów w Gorzowie Wielkopolskim, a o tym, że w tym mieście nad Wartą jeździły kiedyś trolejbusy świadczą pozostawione do dziś słupy trakcyjne pełniące obecnie inne role jak np. słupy trakcji tramwajowej.
Dzień dzisiejszy komunikacji w Gorzowie Wielkopolskim
Obecnie komunikacja miejska w Gorzowie Wielkopolskim składa się z pięciu linii tramwajowych. Dodatkowo MZK Gorzów Wielkopolski eksploatuje 43 linii autobusowych.
Warto jest pójść na główny plac miasta, gdyż tam w 2004 roku stanęła replika pierwszego gorzowskiego tramwaju wykonana przez Zakład Projektowania i Usług Komunalnych „Poraj” – Wawrzyniec Zieliński. Początkowo do wykonania repliki planowano wykorzystać zachowane w Gorzowie Wielkopolskim podwozie od gospodarczego tramwaju, ale ono okazało się za duże. Do budowy podwozia wykorzystano koła zakupione od MZK Grudziądz. Tramwaj posiada jeden pomost zabudowany, a drugi otwarty. Jest to związane z przeznaczeniem tego tramwaju jakim jest punkt sprzedaży pamiątek. Można tam również zakupić monografię o komunikacji miejskiej w Gorzowie Wielkopolskim, jak i podkoszulkę z wizerunkiem pierwszego gorzowskiego tramwaju.
Bibliografia: Grochowiak Remigiusz, Dutkiewicz Piotr „Atlas komunikacji miejskiej. Województwo lubuskie”, Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 2007 Finster Józef T., Piotrowski Robert „100 lat na szynach. 100 Jahre auf den Schienen”, Oficyna Wydawnicza «Landisberch nova» Finster & Piotrowski, Gorzów Wielkopolski 2007 Lubka Arkadiusz, Stiasny Marcin „Atlas tramwajów“, Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 2004
kajetansz; zmodyfikowane
