Uzupełniono opis eksploatacji tramwajów KSW w aglomeracji śląskiej.kajetansz
KSW - Pod tym trzyliterowym skrótem kryje się nazwa „Krieg Strassenbahnwagen” oznaczająca „Wojenny Wagon Tramwajowy”. Prowadzone w Europie działania wojenne spowodowały zniszczenia w taborze tramwajowym wielu niemieckich miast w skutek nalotów alianckich. Musiały więc zostać one siłą rzeczy zastąpione tanim tramwajem o możliwie jak największej pojemności. Jako, że opracowana już została koncepcja ujednoliconego dla niemieckich przedsiębiorstw komunikacyjnych tramwaju ESW (Einheitsstrassenbahnwagen), to postanowiono do niej sięgnąć. 14 maja 1942 roku w piśmie niemieckiej grupy ds. komunikacji zgodnie z porozumieniem z Albertem Speerem możemy dowiedzieć się, że na mocy tego porozumienia:
zatrzymanie produkcji produkowanych już tramwajów, prócz tych, których produkcja jest już w fazie zaawansowanej
wstrzymanie produkcji tramwajów ESW łącznie z wagonami testowymi na czas wojny
wdrożenie do produkcji tramwajów wojennych
Dla tramwajów KSW ustalono identyczny priorytet jak dla wagonów towarowych dla niemieckich kolei zarówno dla budowy samego pudła, jak i części elektrycznej tak by dostawy mogły już się rozpocząć w połowie 1943 roku. W najlepszym razie miało być produkowanych 300 wagonów motorowych jak i doczepnych rocznie. Zgodnie z pismem z 14 maja 1942 roku tramwaje KSW:
miały być dwuosiowymi wagonami o rozstawie osi wynoszący 3,4 metra. Produkcja i rozwój tramwajów trzyosiowych i czteroosiowych miały ustąpić pola tańszym do wyprodukowania tramwajom dwuosiowym
średnica kół miała wynosić 760 milimetrów
liczba miejsc siedzących miała być podobna jak w tramwajach ESW, jednak można ją było zmniejszyć na korzyść miejsc stojących
Początkowo planowano program wstępny produkcji 86 wagonów motorowych i 55 doczepnych dla dziewięciu przedsiębiorstw komunikacyjnych, oraz dwa główne programy produkcji 1950 wozów (810 tramwajów motorowych i 1140 doczep). Część z tramwajów KSW z głównego programu miała być produkowana w Chorzowie.
W listopadzie 1942 roku firma Lindner AG wyprodukowała pierwszy wagon oparty na założeniach KSW jednak różnił się on od tramwajów KSW krótszymi platformami i dłuższym przedziałem pasażerskim. Po tym tramwaju firma została przejęta przez Wehrmacht i do końca wojny nie wyprodukowała już żadnego wagonu tramwajowego. Ten tramwaj został zakupiony przez Halle 29 grudnia 1942 roku, gdzie otrzymał numer 240 (od 1951 roku 300) i znajdował się w eksploatacji do 1967 roku.
Jesienią 1943 fabryka Uerdingen ruszyła z produkcją pierwszego tramwaju KSW. Za część elektryczną odpowiedzialne było AEG. Pierwszy egzemplarz zaprezentowano w kwietniu 1944 roku w Berlinie, jednak z powodu ciągłych bombardowań stolicy III Rzeszy 8 lipca 1944 roku tramwaj przetransportowano do leżącego blisko Woltersdorfu.
W 1944 roku wdrożono seryjną produkcję tramwajów KSW. Wagony motorowe były produkowane przez firmę Fuchs w Heidelbergu, przez co często tramwaje te były oznaczane jako typ Heidelberg (np. poznańskie oznaczenie tego typu literą H). Za wagony doczepne odpowiadała fabryka Uerdingen z Krefeld. 18 stycznia 1944 roku z powodu zwiększających się zniszczeń wojennych spowodowanych nalotami bombowymi ustalono, że tramwaje KSW będą w pierwszej kolejności dostarczane do najbardziej potrzebujących miast. Do końca wojny z programu wstępnego wyprodukowano 67 tramwajów motorowych z których aż 30 zostało dostarczonych do Wiednia. Z programu wstępnego wyprodukowano wszystkie doczepy. Do końca wojny z pierwszego głównego programu wyprodukowano tylko kilka egzemplarzy tramwajów doczepnych, a drugiego głównego programu nawet nie rozpoczęto. Ogółem do 8 maja 1945 roku wyprodukowano 108 tramwajów motorowych i 101 doczepnych. Co ciekawe wyprodukowany w trakcie wojny pojazdy KSW były pojazdami na torowisko o rozstawie wynoszącym 1435 milimetrów, oraz posiadały malowanie piaskowe bądź szare.
Tramwaje z serii wstępnej zostały dostarczone do Dessau, Drezna, Duisburga, Frankfurtu nad Menem, Gdańska, Grazu, Hannoveru, Katowic, Kolonii, Magdeburga, Monachium, Poznania, Saarlouis, Siegen, Strausbergu, Wiednia i Wuppertalu. 14 z tramwajów zostało jeszcze w trakcie transportu bądź przed wprowadzeniem do eksploatacji zniszczonych. Wiele z dostarczonych tramwajów z powodu braku elektroniki dopiero po paru miesiącach, bądź nawet latach po zakończeniu, mogła wejść do eksploatacji.
Rosnące zapotrzebowanie po drugiej wojnie światowej na tabor tramwajowy spowodował, że już w 1946 roku fabryki Fuchs i Uerdingen powozownie rozpoczęły produkcję tramwajów KSW, która trwała do 1950 roku. Jako, że fabryki te znajdowały się w sektorach zachodnich to produkowały one tramwaje dla późniejszego terytorium Republiki Federalnej Niemiec. Jako, że o elektronikę przedsiębiorstwa same musiały się troszczyć, więc miasta z mniejszą siecią tramwajową bądź nie zamawiały wcale tramwajów KSW, bądź zamawiały tylko tańsze tramwaje doczepne. W sumie wyprodukowano 670 tramwajów KSW dla 46 przedsiębiorstw w tym:
183 wagonów motorowych i 245 doczepnych na rozstaw 1435 mm
3 wagony doczepne i 13 doczepnych na rozstaw 1100 mm
70 wagonów motorowych i 156 doczepnych na rozstaw 1000 mm
Ostatni tramwaj KSW z eksploatacji liniowej został wycofany w 1992 roku w Karlsruhe.
Eksploatacja tramwajów KSW w Niemczech
Poniżej znajduje się opis eksploatacji wagonów KSW w niemieckich miastach w powojennych granicach Niemiec.
W 1948 roku do Augsburga dotarło 10 motorowych tramwajów KSW. Jako, że nie zamówiono wagonów doczepnych, kursowały one w składach z doczepnymi tramwajami produkcji Rathgebera, bądź rzadziej ze starszymi doczepami, a nawet pojedynczo. Dostarczone tramwaje były pomalowane w kolor kości słoniowej a pod oknami i na dole tramwaju znajdował się ciemnozielony pasek. W 1958 roku poddano tramwaje unowocześnieniu zwiększając liczbę miejsc siedzących z 12 na 18, oraz montując kasetony na numery linii. Zmieniono również rolkowy pantograf na nożycowy. Jako, że na przełomie 1968 i 1969 roku przebudowywano tramwaje typu München na pięcioosiowe GT5 zamontowano w nich pochodzące z tramwajów KSW silniki. Augsburskie KSW otrzymało starsze silniki o mocy 55 kW. Z ruchu linowego zostały wycofane w 1976 roku wraz z przybycie tramwajów M8. Obecnie w Augsburgu znajdują się 2 tramwaje KSW, z których jeden jest wykorzystywany do przejazdów okolicznościowych.
Eksploatacja tramwaju KSW w Berlinie
Jedyny z dostarczonych do stolicy III Rzeszy wagonów KSW przybył w kwietniu 1944 roku i otrzymał numer 6221. Po odbyciu serii jazd próbnych, które odbywały się bez udziału pasażerów opinie z powodu dużego zniszczenia wobec wagonu nie były zbyt pozytywne. 8 lipca 1944 roku tramwaj przetransportowano do pobliskiego Woltersdorfu.
Eksploatacja tramwajów KSW w Bielefeld
W 1948 do Bielefeld dotarło 6 kremowych wagonów doczepnych KSW. W 1957 roku ze zlikwidowanej sieci tramwajowej w Sollingen dotarły dodatkowe 3 wagony doczepne KSW. W 1962 roku dwa wagony KSW wykorzystano do stworzenia tramwajów przegubowych z motorowymi innego typu. Pozostałe wycofano z eksploatacji w 1966 roku i ze złomowano.
Eksploatacja tramwajów KSW w Bochum-Gelsenkirchen
Te dwa niemieckie miasta mające wspólną sieć tramwajową (BoGeStra)w latach 1946 – 1950 otrzymały w sumie 15 motorowych i 38 doczepnych tramwajów KSW. Ciekawostką jest to, że pierwsze 10 wagonów motorowych otrzymało numery w zakresie 100 – 109, a dostarczone kolejne 5 w zakresie 95 – 99. Spowodowane było to tym, że wagony drugiej serii były przeznaczone dla Saarlouis, jednak zostały ostatecznie zakupione przez BoGeStrę. Wszystkie dostarczone tramwaje były pomalowane w barwy kremowo-jasnozielone. Pierwszy tramwaj KSW został wycofany z eksploatacji w 1949 z powodu wypadku. Była to doczepa 308, która nawet nie była w eksploatacji przez rok. Na przełomie 1963 i 1964 roku 11 wagonów doczepnych zostało sprzedanych do Essen, gdzie znajdowały się w eksploatacji do 1970 roku. Pozostałe tramwaje doczepne eksploatowano do 1970 roku. Pozostałe w motorowe tramwaje KSW eksplotowano do 1976 roku. Jeden z nich w 1970 roku został przerobiony do obsługi bezkonduktorskiej. Dodatkowo otrzymał elektrycznie sterowane drzwi. Jednak z powodu kosztów nie przystąpiono do modernizacje pozostały motorowych wagonów KSW. Do naszych czasów zachował się jeden z wagonów KSW, który znajduje się w regionalnym muzeum tramwajów.
Eksploatacja tramwaju KSW w Bonn
Ciekawie ma się sprawa z tramwajem KSW w Bonn, gdzie dotarł w… 1970 roku. Był to wagon z Düsseldorfu, gdzie uprzednio dotarł z Siegen. W Bonn nigdy nie wszedł on do eksploatacji liniowej tylko był używany jako wagon gospodarczy. Został wycofany w 1993 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Braunschweig
W 1949 roku do Braunschweig dotarły 3 wagony motorowe i 6 doczepnych kremowych tramwajów KSW. W 1954 roku wagony motorowe otrzymały duże, z daleka widoczne kasetony na dachu na numer linii. Na przełomie 1959 i 1960 roku 3 wagony motorowe i 3 doczepne połączono w jeden, dwuprzegubowy, jednokierunkowy tramwaj. Po likwidacji sieci tramwajowej w Lubece do Braunschweig dostarczono jeszcze 8 wagonów doczepnych KSW. 2 z nich zostały w 1964 roku przebudowane na jednokierunkowe i zlikwidowano w nich stanowisko dla konduktora. Pozostały one w eksploatacji do przełomu lat 1974 i 1975. Pozostałe dwukierunkowe doczepy wycofano w 1969 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Bremerhaven
W 1949 roku do Bremerhaven dotarły jedyne dwie kremowe doczepy KSW. W latach 50-tych otrzymały one nowe okna wraz z wyjściami awaryjnymi. Oba te wagony zostały wycofane w 1968 roku po przybyciu krótkich tramwajów przegubowych GT4.
Eksploatacja tramwajów KSW w Darmstadt
W latach 1947 – 1949 do Darmstadt dostarczono 5 motorowych i 9 doczepnych tramwajów KSW.
ST 5 - takie jest oznaczenie motorowych tramwajów KSW w tym mieście. Otrzymały one numery z zakresu 81 – 85. Pierwszy z tramwajów ST 5 wycofano z eksploatacji po wypadku w 1970 roku, a pozostałe cztery na przełomie 1975 i 1976 roku.
SB 5 - takie jest oznaczenie doczepnych tramwajów KSW w tym mieście. Otrzymały one numery z zakresu 171 – 179. Ich stopniowe wycofywanie z eksploatacji rozpoczęto w 1970 roku, a zakończono w 1976 roku. Jeden z wagonów do 1978 roku pełnił rolę tramwaju rezerwowego.
Eksploatacja tramwajów KSW w Dessau
W 1944 roku do Dessau dostarczono 4 doczepne wagony KSW. Dwa z nich przed wejściem do eksploatacji zostało zniszczonych w wyniku nalotu bombowego na miasto. Pozostałe dwa jeździły liniowo do 1970 roku. W międzyczasie po wojnie przemalowano je na kolor kremowy, a duże okna na platformach i drzwiach przedzielono przez co tramwaje utraciły swój nowoczesny jak na ówczesne czasy wygląd.
Eksploatacja tramwajów KSW w Dortmundzie
W 1948 roku do Dortmundu dostarczono 3 doczepne wagony KSW, które pomalowano w barwy jasnobrązowo-kremowe z ciemnym dachem. W 1959 roku jeden z wagonów otrzymał teleskopowo otwierane drzwi. W 1971 roku wycofano wszystkie trzy doczepne wagony KSW. Jeden z nich został sprzedany prywatnemu kolekcjonerowi, jednak został w połowie lat 70-tych z powodu działań wandali zezłomowany.
Eksploatacja tramwajów KSW w Dreźnie
W 1944 roku koloński przewoźnik wysłał 4 motorowe wagony KSW by uchronić je przed alianckimi nalotami. W trakcie nalotu na miasto 14 lutego 1945 roku jeden z tramwajów został całkowicie zniszczony. Po wojnie pozostała trójka otrzymała nowe numery taborowe i wewnętrzne oznaczenie przedsiębiorstwa jako typ ET44 i wyposażono je w elektrykę firmy AEG. Do 1950 roku Drezno płaciło kolońskiemu przewoźnikowi pieniądze za to by wagony były na stanie drezdeńskiego przewoźnika, później natomiast zgodnie z radzieckim rozporządzeniem zostały one znacjonalizowane jako „własność ludu”. Do 1959 roku przebudowano wszystkie 3 tramwaje KSW na wozy jednokierunkowe dodatkowo zwężając o połowę drzwi. Tym samym zwiększono przedział pasażerski, dodatkowo montując w oknach małe uchylne okienka. W 1970 roku zostały one wycofane z eksploatacji i zezłomowane.
Eksploatacja tramwajów KSW w Düsseldorfie
Düsseldorf nigdy nie otrzymał fabrycznie nowych tramwajów KSW. Pierwszym tramwajami wojennymi były doczepy otrzymane w 1952 roku z Siegen. Ogółem do 1959 roku z Gießen i Siegen do Düsseldorfu dotarło 6 wagonów motorowych i 15 doczepnych KSW. W połowie lat 60-tych rozpoczęto proces wycofywania tramwajów KSW z düsseldorfskich torowisk. Wiele wagonów motorowych przerobiono na wagony robocze, jeden z nich sprzedano do Bonn, wśród doczepnych jeden został przebudowany na wóz roboczy, a pozostałe sprzedane do Frankfurtu nad Menem. Obecnie w Düsseldorfie znajdują się 3 wozy KSW, które są na stanie floty zabytkowej.
Eksploatacja tramwajów KSW w Duisburgu
Duisburg był miastem posiadającym dwie sieci tramwajowe – jedną o rozstawie 1435 mm, a drugą o metrowym rozstawie. Dla tej pierwszej w latach 1944 – 1946 dostarczono 6 wagonów motorowych i 22 doczepnych KSW, a dla tej drugiej w latach 1946 – 1949 14 doczepnych. Po ujednoliceniu rozstawu do normalnotorowego w 1952 roku wszystkie wąskotorowe doczepy przebudowano na normalnotorowe. Z powodów racjonalizatorskich na przełomie 1958 i 1959 roku przebudowano wszystkie 6 wagonów motorowych i 10 doczepnych KSW na 6 motorowych tramwajów motorowych i 2 doczepne przegubowce. Tym samym zakończyła się era motorowych tramwajów KSW w Duisburgu. W międzyczasie w 1964 roku ze zlikwidowanej w Kleve sieci tramwajowej do Duisburga przybyła jedna doczepa KSW. Ostatni doczepny tramwaj wojenny zjechał z duisburskich torowisk w 1972 roku. Cztery z nich już wcześniej zostały wysłany do Frankfurtu nad Menem, gdzie jeden z nich jest obecnie wagonem zabytkowym.
Eksploatacja tramwajów KSW w Ennepetal
W latach 1946 – 1947 do Ennepetal dostarczono 4 tramwaje doczepne KSW w barwach zielono-kremowych. Po zlikwidowaniu tamtejszej sieci tramwajowej 1 kwietnia 1956 roku wszystkie 4 doczepy KSW wysłano do Wuppertalu gdzie kursowały do 1966 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Essen
W latach 1946 – 1948 do Essen dostarczono 16 kremowych doczep KSW. W latach 1963 – 1964 z Bochum/Gelsenkirchen dostarczono do Essen 11 doczep KSW. W 1965 roku z Oberhausen dostarczono do Essen kolejne 3 doczepy. W latach 1967 – 1969 wszystkie 30 wagonów KSW wycofano z eksploatacji.
Eksploatacja tramwajów KSW we Frankfurcie nad Menem
J - takie jest oznaczenie motorowych tramwajów KSW we Frankfurcie nad Menem. W 1944 do miasta dostarczono 20 tramwajów J, a w 1947 roku kolejne 25, tak więc było to jedyne niemieckie miasto mogące się poszczycić największą liczbą motorowych tramwajów KSW. Jako, że tramwaje J nie posiadały identycznych doczep to kursowały one w składach z tramwajami odbudowanymi po wojnie. W latach 70-tych rozpoczęto wycofywanie tramwajów J z eksploatacji. Ostatni wagon J można było spotkać 8 czerwca 1976 roku. Do czasów współczesnych zachował się tramwaj 580, który obecnie można podziwiać w tamtejszym muzeum tramwajów.
i - takie jest frankfurckie oznaczenie doczepnych tramwajów KSW. Do miasta nigdy nie dostarczono fabrycznie nowych doczep KSW. Dopiero w 1966 roku do Frankfurtu nad Menem dostarczono z Düsseldorfu, Duisburga i Offenbach 20 tramwajów typu i. Jednak już po 11 latach, bo w 1977 roku, zostały one wycofane z eksploatacji. Do naszych czasów we frankfurckim muzeum tramwajów można spotkać wóz 1468. Tramwaj i - oryginalnie pochodzący z Gießen - został tam wysłany i postawiony w zajezdni autobusowej jako pomnik.
Eksploatacja tramwajów KSW w Gießen
W 1947 roku do Gießen dostarczono 2 wagony doczepne KSW, jednak z powodu braku części zamiennych tramwaje wprowadzono do eksploatacji dopiero dwa lata później. Po zlikwidowaniu w Gießen sieci tramwajowej oba tramwaje przetransportowano do Düsseldorfu, gdzie otrzymały laminatową podłogę, oraz poliestrowe siedziska. W 1966 roku zostały one przetransportowane do Frankfurtu nad menem, gdzie ponownie otrzymały drewniane siedzenia. Jeden z nich wrócił ponownie do Gießen by stanąć jako pomnik, ale 1998 został wysłany do Düsseldorfu.
Eksploatacja tramwajów KSW w Gummersbach
Jedyne 2 motorowe tramwaje KSW dostarczono do Gummersbach w 1949 roku. Po zlikwidowaniu tramwajów w 1953 roku zostały przekazane do Kolonii
Eksploatacja tramwajów KSW w Hagen
W 1947 roku do Hagen dostarczono 8 kremowych z zielonymi pasami doczepnych tramwajów KSW. W trakcie modernizacji przeprowadzonej w 1956 roku otrzymały kasetony na numer linii na dachu, oraz światła tylne. Wszystkie 8 tramwajów wycofano z eksploatacji w 1965 roku.
Eksploatacji tramwajów KSW w Hannoverze
W latach 1945 – 1949 do Hannoveru dostarczono 35 tramwajów doczepnych KSW, a w 1949 roku dostarczono jedyne 4 wozy motorowe. W latach 50-tych tramwaje motorwe otrzymały podwójne reflektory przednie, oraz kasetony na dachu na numer linii. W 1971 roku tramwaje wycofano z eksploatacji wysyłając je do Karlsruhe, gdzie pełniły funkcję tramwajów gospodarczych. Ostatnie dwa tramwaje zjechały z hannoverskich torowisk 3 kwietnia 1977 roku, po czym zasiliły tabor tamtejszego muzeum tramwajów. Jeden z wagonów został wysłany w 2001 roku do Magdeburga w celu zasilenia floty tramwajów zabytkowych.
Eksploatacja tramwajów KSW w Heidelbergu
W 1949 roku do Heidelbergu dostarczono 7 biało-jasnoniebieskich wagonów motorowych KSW. Były to pierwsze wagony w Heidelbergu posiadające siedzisko dla motorniczego. Początkowo kursowały one jako wagony solowe, następnie zaś rozpoczęto ich łączenie w składy z odbudowanymi po wojnie doczepami. Ostatnie tramwaje KSW wyjechały na linie w 1975 roku. Część z nich została przeznaczona na tabor gospodarczy, inne zaś zezłomowano, bądź sprzedano. Obecnie w mieście, gdzie rozpoczęła się produkcja tramwajów KSW, nie ma żadnego tramwaju wojennego.
Eksploatacja tramwajów KSW w Karlsruhe
W 1948 roku do Karlsruhe dostarczono 5 żółtych motorowych tramwajów KSW. W 1971 roku zakupiono kolejne trzy egzemplarze tym razem z Hanoveru, ale wycofano je z eksploatacji po dwóch latach przekazując na tabor gospodarczy. Ostatnie wagony KSW wycofano z eksploatacji w 1992 roku. Ostatnie lata kursowały one jako tabor dodatkowy, bądź na malowniczych trasach.
Eksploatacja tramwajów KSW w Kilonii
W 1949 roku do Kilonii dostarczono dwie kremowe z czerwonym paskiem pod oknami doczepy KSW. Ostatni z wagonów znajdował się w eksploatacji do 1975 roku. Oba wozy zostały zezłomowane.
Eksploatacja tramwajów KSW w Kleve
W 1950 roku Kleve otrzymało trzy doczepne wagony KSW. Wszystkie wagony kursowały aż do zlikwidowania sieci tramwajowej 31 marca 1962 roku po czym zostały sprzedane do innych przedsiębiorstw.
T 24.1 - takie jest oznaczenie pierwszych 12 motorowych tramwajów KSW dostarczonych do Kolonii. Do końca wojny 3 tramwaje T 24.1 zostały zniszczone w wyniku bombardowań. 4 z nich zostało przekazanych do Drezna celem spokojnego przeczekania wojny, jednak nigdy nie zostały one zwrócone do Kolonii.
T 24.2 - takie jest oznaczenie dziesięciu motorowych tramwajów KSW dostarczonych do Kolonii w 1948 roku.
T 24.3 - takie jest oznaczenie dwóch motorowych tramwajów KSW dostarczonych do Kolonii w 1953 ze zlikwidowanej sieci tramwajowej w Gummersbach.
B 32.1 - takie jest oznaczenie doczepnych tramwajów KSW dostarczonych do Kolonii w 1944 roku. 6 z nich nie doczekało końca wojny będąc zniszczonymi w trakcie nalotów bombowych.
B 32.2 - takie jest oznaczenie doczepnych tramwajów KSW dostarczonych do Kolonii w 1945 roku już po zakończeniu działań wojennych.
B 32.3 - takie jest oznaczenie doczepnych tramwajów KSW dostarczonych do Kolonii w 1947 roku.
Tramwaje KSW kieowano od początku na najbardziej obciążone linie przez co kolończycy nazywali je „wagonami stojącymi”. W latach 1957 – 1959 przeszły one modernizację w trakcie której:
dodano w wagonach motorowych 4 miejsca siedzące
dodano w wagonach doczepnych 6 miejsc siedzących
okna przystosowano do pełnienia roli wyjść awaryjnych
okna otrzymały na górze okienka uchylne
zamontowano nowe oświetlenie zewnętrzne
zamontowano oświetlenie filmu
9 wagonów doczepnych otrzymało z przodu sprzęg Scharfenberga w celu kursowania jako trzeci wagon w składzie złożonym z dwóch innego typu, jednak z powodów kłopotów eksploatacyjnych zamieniono go ponownie na sprzęg talerzowy
Kolonia była pierwszym niemieckim miastem (prócz tych, gdzie zlikwidowano sieć tramwajową), które wycofała tramwaje KSW z eksploatacji, a było to w 1965 roku. Obecnie kolońskim muzeum tramwajów znajduje się jeden z motorowych tramwajów KSW o numerze 1732, który swoim stanem przypomina o latach 1957 – 1961.
Eksploatacja tramwajów KSW w Krefeld
W latach 1946 – 1949 do Krefeld dotarło 20 wagonów doczepnych KSW. W latach 1960 – 1964 pięć z nich zostało przebudowanych na tramwaje jednokierunkowe otrzymując harmonijkowe drzwi na wzór tramwajów GT6. W latach 1966 – 1969 przebudowano identycznie kolejną piątkę wagonów. Ostatnie tramwaje KSW wycofano w 1976 roku i zezłomowano.
Eksploatacja tramwajów KSW w Lubece
W 1949 roku do Lubeki dostarczono 4 doczepnych tramwajów KSW. Jako, że posiadały one małą liczbę miejsc siedzących powiększono ilość siedzeń. Tramwaje te kursowała aż do likwidacji lubeckiej sieci tramwajowej 15 listopada 1959 roku po czym zostały sprzedane do Braunschweigu.
Eksploatacja tramwajów KSW w Magdeburgu
W 1944 roku do Magdeburga dostarczono 4 tramwaje doczepne KSW, które pierwotnie miały zostać dostarczone albo do Hannoveru lub do Kolonii. Pierwsze trzy wozy weszły do eksploatacji dopiero w 1946 roku, a ostatni czwarty po skompletowaniu elektryki w 1949 roku. W 1969 roku z magdeburskich torowisk zjechał ostatni tramwaj KSW po czym trzy zostały wysłane do Woltersdorfu. Czwarty natomiast został oddany na złom już w 1961 roku. I na tym mogłaby się zakończyć historia tramwajów KSW w Magdeburgu, gdyby nie to, że w 2001 roku z Hannoveru dostarczono doczepę KSW z przeznaczeniem na tramwaj zabytkowy.
J 1.30 - takie oznaczenie nosi 6 motorowych tramwajów KSW dostarczonych do Monachium w listopadzie 1944 roku. Początkowo przez jeden rok nosiły oznaczenie typu jako I 1.30, jednak zmieniono je na takie jakie jest obecnie ze względu na mylenie się litery I z cyfrą 1. Pierwsze dwa wagony do eksploatacji udało się wprowadzić dopiero w kwietniu 1945 roku. Ostatni tramwaj J 1.30 wszedł do eksploatacji dopiero w sierpniu 1946 i był to wagon 721 zachowany obecnie jak tramwaj zabytkowy. Tramwaje J 1.30 były pierwszymi od 1898 roku, kiedy to dostarczono do Monachium pierwsze tramwaje elektryczne Z 1.22, dwuosiowymi tramwajami motorowymi. W ciągu swojej eksploatacji tramwaje te otrzymały sporo ulepszeń jak np. nożycowy pantograf, tak, że kursowały aż do początku 1973 roku.
J 2.30 - takie jest oznaczenie 28 motorowych tramwajów KSW dostarczonych do Monachium w latach 1947 – 1949. Z powodu reformy walutowej w Niemczech w 1948 roku wiele wagonów dostarczonych w 1947 roku z wadliwymi silnikami mogła wejść do eksploatacji dopiero w 1948 roku. Wagony te niewiele różniły się od wozów J 1.30 i podobnie jak one z eksploatacji wycofano je na początku 1973 roku. Do naszych czasów zachowano 2 wagony jako zabytkowe wozy robocze.
i 1.56 - takie jest monachijskie oznaczenie doczepnych tramwajów KSW dostarczonych w listopadzie 1944 roku. Piątka z tych wozów weszła do eksploatacji w 1945 roku, jeden siedem z nich na wyjazd na miejskie torowiska musiała czekać do 1948 roku. Podobnie jak J 1.30 eksploatacje ich zakończono na początku 1973. Obecnie tramwaj 1509 znajduje się w zbiorach monachijskiego muzeum komunikacji miejskiej jako tramwaj zabytkowy.
i 2.56 - takie oznaczenie doczepnych tramwajów KSW dostarczonych w latach 1947 – 1949 do bawarskiej stolicy. Z eksploatacji wycofano je w 1973 roku.Do naszych czasów nie zachował się żaden egzemplarz
i 3.33 - takie jest oznaczenie doczepnych tramwajów KSW dostarczonych do Monachium w 1950 roku. W odróżnieniu od wagonów i 1.56 i i 2.56 różniły się one budową wózku. Były to ostatnie wyprodukowane w Niemczech tramwaje KSW.
Eksploatacji tramwajów KSW w Mönchengladbach
W latach 1947 – 1948 do München-Gladbach, bo tak nazywało się to miasto do 1950 roku dostarczono 5 kremowych doczepnych tramwajów KSW. Już w 1948 sprzedano jedną z doczep, a pozostałe 4 wycofano z eksploatacji w 1967 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Mülheim
W 1946 roku do Mülheim dostarczono 5 doczep KSW, a w ciągu kolejnych dwóch lat 10 wagonów motorowych KSW. W pierwszą zimę tramwaje doczepne z powodu niedoboru tramwajów motorowych były podczepiane do małej parowej lokomotywy. Na początku lat 50-tych w tramwajach motorowych dodano 4 dodatkowe miejsca siedzące, oraz drewniane elementy zdobnicze. Na przełomie 1961 i 1962 roku wszystkie 10 tramwajów motorowych przebudowano na 5 wozów przegubowych. W 1963 roku 5 tramwajów doczepnych przystosowano do obsługi bezkonduktorskiej. W 1964 roku do Mülheim dostarczono z Oberhausen dwie doczepy KSW, które zostały zwrócone trzy lata później. Ostatnia doczepa KSW wyjechała na mülheimskie torowiska w 1977 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Neuss
W 1948 roku do Neuss dostarczono 3 kremowe doczepy KSW. W latach 50-tych po dostawie nowych tramwajów w kolorze oliwkowym zmieniono również na taki barwy KSW. W 1971 roku wycofano wszystkie wozy KSW.
Eksploatacja tramwajów KSW w Oberhausen
W 1947 roku do Oberhausen dostarczono 3 doczepy KSW, a w 1949 roku kolejne 3. Jedną z doczep przekazano do Mülheim w 1964 roku, a po 3 latach została ona zwrócona z powrotem, ale nie wprowadzono jej ponownie do eksploatacji. W 1965 roku sprzedano do Essen 3 doczepy, które po paru latach eksploatacji zostały wycofane.
Eksploatacja tramwajów KSW w Offenbahn
W 1947 roku do tego małego miasta dostarczono dwie doczepy KSW. W 1953 roku wymieniono okna na bardziej bezpieczne a ranty okiennic zaokrąglono. Z tyłu pojazdów natomiast zamontowano kaseton na numer linii, a drewniane siedziska wymieniono na bardziej komfortowe. W 1966 roku przekazano je do Frankfurtu nad Menem.
Eksploatacja tramwajów KSW w Remscheid
W 1978 roku do Remscheid dostarczono dwie doczepy KSW. Na początku lat 60-tych zwiększono w nich liczbę miejsc siedzących poprzez montaż ławek na platformach. Ostatni raz wyjechały na linię w ostatni dzień funkcjonowania komunikacji tramwajowej w Remscheid, a więc 10 kwietnia 1969 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Saarlouis
Do Saarlouis dotarł tylko jeden wagon KSW. Była to doczepa dostarczona w 1944 roku. W 1956 roku została poddana modernizacji, która zmienił jej wygląd poprzez:
skrócenie platform
zwężenie drzwi o połowę
pochylenie czołowych okien
podzielenie czołowych okien na 3
Taki wagon jeździł aż do likwidacji tamtejszej sieci tramwajowej 28 lutego 1961 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Siegen
Do Siegen w latach 1946 – 1949 dostarczono 6 motorowych i 13 doczepnych wagonów KSW. W latach 50-tych z powodu ograniczeń w ruchu pasażerskim zostały one przekazane do Düsseldorfu.
Ekslopatacja tramwajów KSW w Solingen
W latach 1948 i 1949 do Solingen dostarczono 6 doczepnych tramwajów KSW (po trzy na każdy rok). W 1953 roku 3 wagony dostarczone w 1948 przekazano do przedsiębiorstwa Vestische Straßenbahnen, a wozy z 1949 roku przekazano w 1958 roku do Bielefeld.
Eksploatacja tramwajów KSW w Strausbergu
W 1944 roku do Strausbergu dostarczono 4 tramwaje doczepne KSW. W kwietniu 1945 roku w wyniku walk jeden z wagonów uległ kompletnemu zniszczeniu. Pozostałe trzy przekazano w latach 1967 – 1969 do Woltersdorfu.
Eksploatacja tramwajów KSW w Stuttgarcie
W latach 1946 – 1949 do Stuttgartu dostarczono 23 motorowe tramwaje KSW. Począwszy od połowy lat 50-tych stuttgarckie tramwaje KSW zostały poddane modernizacji poprzez:
zmianę wyglądu zewnętrznego
montaż bezpieczniejszych szyb
zamianę drewnianych siedzeń na wygodniejsze
montaż kasetonów na numer linii na dachu
unowocześnienie stanowiska motorniczego
montaż mocnych hamulców na sprężone powietrze
Tramwaje KSW wycofano z eksploatacji w 1969 roku nie zachowując żadnego jako historyczny. W tym celu w 1995 roku sprowadzono z Heidelbergu jeden wagon motorowy KSW.
Eksploatacja tramwajów KSW w Ulm
i.1 - takie jest oznaczenie stosowane w Ulm dla jedynego egzemplarzu tramwaju doczepnego KSW dostarczonego do tego miasta w 1949 roku. Został on wycofany z eksploatacji w 1966 roku i zezłomowany w 1970 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Vestische Straßenbahnen
W 1947 roku dostarczono 2 doczepne wagony KSW, a w 1953 roku doszły kolejne trzy egzemplarze z Solingen. Po zakupie nowych czteroosiowych tramwajów wagony KSW otrzymały sprzęgi Scharfenberga by kursować z nimi w składzie. Tramwaje KSW zostały wycofane w 1967 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Wesel
Z miasta Kleve w 1962 roku dostarczono dwie doczepy KSW. Zostały one wycofane do czterech latach eksploatacji.
Eksploatacja tramwajów KSW w Woltersdorfie
Po tym jak pierwszy wyprodukowany tramwaj KSW odbył swoje jazdy próbne w Berlinie przetransportowano go do Woltersdorfu 8 lipca 1944 roku. Do eksploatacji wprowadzono go dopiero 17 września 1944 roku po czym wymieniono mu odbierak prądu. Pod koniec lat 60-tych przeszedł modernizację otrzymując układ niskiego napięcia jak i lepsze oświetlenie zewnętrzne. W latach 1968 – 1969 do Woltersdorfu dostarczono dodatkowo trzy doczepy z Magdeburga i trzy ze Strausbergu. Wycofano je z eksploatacji w 1979 roku. Wtedy też zakończono liniową eksploatację motorowego tramwaju KSW, jednak w latach 1983 – 1990 znalazł on się ponownie w eksploatacji. Obecnie w Woltersdorfie znajduje się skład wagonu motorowego i doczepnego KSW wykorzystywany do przejazdów specjalnych.
Eksploatacja tramwajów KSW w Wuppertalu
1435 mm - dla takiego rozstawu szyn w 1944 roku dostarczono do Wuppertalu trzy tramwaje doczepne KSW, które początkowo nie posiadały własnych wózków. W 1948 roku dostarczono dodatkowo 20 egzemplarzy tramwajów doczepnych KSW, których kres nastąpił po sprowadzeniu w latach 60-tych sześcioosiowych tramwajów. W 1969 roku na trasy wyjechały ostatnie doczepy KSW
1000 mm - dla takiego rozstawu szyn w latach 1948 – 1949 dostarczono 15 tramwajów doczepnych KSW. Z eksploatacji zostały wycofane w 1970 roku.
Eksploatacja tramwajów KSW w Austrii
Eksploatacja tramwajów KSW w Grazu
W 1944 roku do Grazu dostarczono 5 doczepnych tramwajów KSW, lecz przed ich wejściem do eksploatacji jeden z nich został zniszczony w trakcie nalotu bombowego. Pozostałe naloty doprowadziły do uszkodzeń pozostałych wagonów, tak że po drugiej wojnie światowej ich przywracanie do ruchu trwało do 1947 roku. Wszystkie te tramwaje wycofano z eksploatacji w 1971 roku. Dwa z nich sprzedano rozmaitym kolekcjonerom, a dwa zostawiono w zbiorach tamtejszego muzeum tramwajów. Jeden z nich został zezłomowany w 1999 roku.
A - takie jest oznaczenie stosowane w Wiedniu na motorowe tramwaje KSW, które w liczbie 30 zostały dostarczone w 1944 roku. Była to pierwsza od czasów kryzysu gospodarczego dostawa nowych tramwajów do Wiednia i pierwsze tramwaje o budowie stalowej. Jako, że tramwajom typu A brakowało wykończenia elektrycznego by weszły szybko do eksploatacji, pierwszy tramwaj A wyjechał w trasy dopiero 5 listopada 1945 roku, a wszystkie pozostałe weszły do eksploatacji do 1949 roku. Tramwaje A, które wyjechały na linie dopiero w 1949 roku w przeciwieństwie do poprzednich otrzymały charakterystyczne dla Wiednia oznaczenia linii znajdujące się w kącie dachu. Począwszy od lat 50-tych tramwaje typu A otrzymywały wiele nowszych rozwiązań jak np. nowe zadajnice jazdy, bądź uruchamianie hamulców szynowych nie tylko poprzez zadajnik. Początkowo tramwaje A eksploatowane były ciągnąc dwa wagony doczepne, jednak z trudności technicznych w hamowaniu począwszy od 1951 roku widywane były tylko z jedną doczepą z typów d2 , k1, k2, k3, k4, k5, m2 i m3. Rzadziej były to typy g bądź g2. Tramwaje A zniknęły z wiedeńskich ulic w 1975 roku. Obecnie w wiedeńskim muzeum tramwajów znajdują się dwa tramwaje typu A, a jeden przetransportowano do Grazu do tamtejszego muzeum tramwajów.
Eksploatacja tramwajów KSW w Polsce
Poniżej znajduje się opis eksploatacji tramwajów KSW w Polsce w powojennych granicach.
Eksploatacja tramwajów KSW w Gdańsku
W 1944 do Gdańska dostarczono 5 motorowych i 10 doczepnych tramwajów KSW tak by można z nich było utworzyć składy trójwagonowe składające się z jednego tramwaju motorowego i dwóch doczepnych. W trakcie swojej eksploatacji zostały one przebudowane na jednokierunkowe. Wycofane zostały na początku lat 70-tych.
Eksploatacja tramwajów KSW w Katowicach
W 1944 roku do Katowic dostarczono po 9 tramwajów motorowych, którym nadano numery z zakresu 751-759 i doczepnych, które otrzymały numery 841-849. Eksploatacja tramwajów doczepnych zakończyła się w 1964 roku oddaniem ich do Poznania, a wozy motorowe kursowały po śląskich torowiskach do 1972 roku. W międzyczasie wagony motorowe przebudowywano m.in. poprzez umieszczeniu szerokiego pasa blachy między krawędzią dachu a oknami bocznymi, oraz zmieniając wygląd przodu instalując drugi wywietrznik. Część wagonów otrzymało dzielone okna boczne, gdzie górne było uchylne. Niektóre wagony otrzymały dzielone okna przednie i tylne.
Eksploatacja tramwajów KSW w Poznaniu
H - takie jest poznańskie oznaczenie dla motorowych tramwajów KSW. W 1944 roku do Poznania dostarczono 10 takowych. Były to tramwaje pierwotnie przeznaczone dla Wiednia, jednak z powodu bombardowań transport został zawrócony i skierowany do Poznania. 5 z nich zdołało wejść do eksploatacji jeszcze przed zakończeniem wojny. Pozostałe 5 próbowano eksploatować najpierw jako doczepne, jednak po zamontowaniu w nich silników weszły do eksploatacji do 1950 roku.
na podstawie: Badalec Thomas, Omnich Klaus “Münchens J-Wagen, Die Kriegstrassenbahnen vom Typ „Heidelberg””, InterTram-Fachbuchverlag oHG, München 2002 Bauer Gerhard „Straßenbahn—Archiv DDR – Berlin und Umgebung”, transpress Verlag, Stuttgart 2005 Bauer Gerhard „Straßenbahn—Archiv DDR – Raum Erfurt/Gera – Halle (Saale)/Dessau“, transpress Verlag, Stuttgart 2006 Bauer Gerhard, Schmidt Bodo-Lutz „50 Jahre Einheitsstraßnbahnwagen. Der Werg bis zum KSW“, EK—Verlag, Freiburg 1994 Dresdner Verkehrbetriebe AG "Von Kutschern und Kondukteuren: Die 135-jährige Geschichte der Dresdner Strassenbahn", Dresdner Verkehrbetriebe AG, Dresden 2007 Driever Hermann, Hafke Rolf, Reuther Axel „Straßenbahn-Museum Thielenbruch der Kölner Verkehr-Betriebe AG betreut durch Historische Straßenbahn Köln e.V.“, Petit GmbH, Köln 1997 Dutkiewicz Piotr „Tramwaje w Poznaniu”, Kolpress, Poznań 2005 Höltge Dieter „Straßen- und Stadtbahnen in Deutschland, Band 4: Ruhrgebiet von Dortmund bis Duisburg”, EK—Verlag, Freiburg 1994 Höltge Dieter „Straßen- und Stadtbahnen in Deutschland, Band 5: Bergisches und Siegerland von Wuppertal bis Bonn”, EK—Verlag, Freiburg 1996 Höltge Dieter, Kochems Michael „Straßen- und Stadtbahnen in Deutschland, Band 10: Bayern”, EK—Verlag, Freiburg 2006 Höltge Dieter, Reuther Axel „Straßen- und Stadtbahnen in Deutschland, Band 7: Köln, Düren, Aachen”, EK—Verlag, Freiburg 2001 Kaiser Wolfgang “Die Wiener Straßenbahnen. Vom “Hutscherl” bis zum “Ulf””, GeraMond Verlag, München 2005 Lindemann Doris “Kölner Mobilität. 125 Jahre Bahnen und Busse”, DuMont Literatur und Kunst Verlag, Köln 2002 Marincig Harald „Die Wiener Linien. 140 Jahre öffentlicher Personennahverkehr in Wien“, Verlag Bahn im Film, Wien 2005 Marincig Harald „Wiener Straßenbahnmuseum. Ausstellungskatalog“, Karl Werner Buch- und Offsetdruckerei KG, Wien 1999 Nolden Hans G. „Die Düsseldorfer Straßenbahn. Die Rheinische Bahngesellschaft und ihre Vorgänger“, GeraMond Verlag, München 1998 Reuther Axel "Album der deutschen Straßenbahn- und Stadtbahnfahrzeuge 1948 - 2005",GeraMond Verlag, München 2005 Reuther Axel „Straßenbahn im Ruhrgebiet“, GeraMond Verlag GmbH, München 2007 Sappel Albrecht, Jeanmaire-dit-Quartier Claude „Städtische Strassenbahn München. Ein Bildbericht über die Entwicklung der elektrischen Strassenbahn-Fahrzeuge in München. The Trams of Munich. A Pictorial History of Munich’s Electrical Trams“, Verlag Eisenbahn, Villigen 1979 Schmidt Rudolf “Mobil in Köln. Bewegte Geschichte(n)”, DuMont Literatur und Kunst Verlag, Köln 2002 Soida Krzysztof „Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej. 100 lat tramwaju elektrycznego”, Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej w Katowicach, Wydawnictwo STAPIS, Katowice 1998 Soida Krzysztof, Danyluk Zbigniew, Nadolski Przemysław „Tramwaje górnośląskie Tom I", Wydawnictwo Eurosprinter, Rybnik 2010 Waßner Herbert “100 Jahre Augsburger Nahverkehrfahrzeuge im Bild”, Freunde der Augsburger Straßenbahn e.V., Augsburg 1998 opracował Kajetan Szmuciński
kajetansz; zmodyfikowane przez 
